tag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.comments2023-05-11T00:41:46.311-07:00Kla'ak Semanal On LineKlaak-Semanalhttp://www.blogger.com/profile/16912249353903011672noreply@blogger.comBlogger115125tag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-37394669387432653602009-05-29T10:16:01.264-07:002009-05-29T10:16:01.264-07:00Execelencias le,e nain sira
Ita la precisa confus...Execelencias le,e nain sira<br /><br />Ita la precisa confusão tanba ita nia rai ne,e confusão nanis. Atu sae ba ukun halo cunfusão (crise 2006), ukun tiha halo confusão (la iha plano ba desenvolvimento) só iha mak corupção (ex. Sra. Lucia Lobato)ho sira seluk tan. Depois atu halakon evidencias kona ba crise 2006, tem que troca Dr. Longuinhos e muda ba fatin nebe atu processa caso sira, então tau nia ba Komandante policia nebe halo confusão liu tan. Entaun ita bele halo sumario badak katak lei iha ita nia rai ne,e identica ho governo AMP. Tanba atu sae bo´ot mos contra constituição .... entaun AMP identica ho confusão.<br /><br />AbraçoAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-27611947058394591162009-04-23T10:52:00.000-07:002009-04-23T10:52:00.000-07:00Hi KLA'AK, Hau apresia tebes imi nia edisuan ne'e....Hi KLA'AK, Hau apresia tebes imi nia edisuan ne'e. Importante ba gerasaun Timor oan sira ne'ebe foin moris hodi hatene heroi Timor ne'ebe luta ba ukun an hanesan Nicolao Lobato.Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-1649299223987201182009-04-07T23:46:00.000-07:002009-04-07T23:46:00.000-07:00This comment has been removed by the author.Ildefonso Pereira Kabôran https://www.blogger.com/profile/15474125622223184772noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-10866058510857804652009-04-05T23:41:00.001-07:002009-04-05T23:41:00.001-07:00This comment has been removed by the author.Ildefonso Pereira Kabôran https://www.blogger.com/profile/15474125622223184772noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-12599249640430269282009-04-05T23:41:00.000-07:002009-04-05T23:41:00.000-07:00MCC seidauk bele no 100% labele duni, tanba MCC ne...MCC seidauk bele no 100% labele duni, tanba MCC ne’e mai hosi komunidade Norte Amerikanu nian, ita hatene ona katak komunidade país dezenvolvidu sira baihira iha intensaun atu Tulun nasaun ida, sira tenki haree uluk ba kondisaun rai laran liuliu kona-ba jestaun governu nian, karik governu sei admite ka tolera liu korupsaun entaun pasiénsia tanba Tulun ne’e sei lanamdoras tun mai ida, ita bele esforsa-an to’o ne’ebé atu hetan maibé “hein maka hein, tetu maka tetu” MCC sei lanakfakar mai bainhira korupsaun sei buras ba nafatin hela. <BR/><BR/>Tan ne’e…<BR/>untuk itu… para rakyat kecil di negri ini, silakan lanjutkan dg mimpimu di siang bolong, semoga suatu saat nanti bisa keluar dari garis kemiskinan, tapi camkanlah bahwa para pemimpin bangsa tetap melanjutkan dengan “mimpi basah” mereka di “ladang basah” yg mereka kembangkan.Ildefonso Pereira Kabôran https://www.blogger.com/profile/15474125622223184772noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-53801683960001979582009-03-13T01:15:00.000-07:002009-03-13T01:15:00.000-07:00Ksolok ba Kla'ak tomak.Parabens ba imi nia serbisu...Ksolok ba Kla'ak tomak.<BR/><BR/>Parabens ba imi nia serbisu hodi tulun Governo serbi diak liu tan povo Timor. Imi tulun duni Governo AMP liu husi imi nia kritika sira ne. Ne buat diak ida e precisa basa liman ba ida ne. Infelizmente imi la tulun Fretilin ohin loron ho Fretilin nia Governo sira uluk, tanba imi nem hasai lia-fuan ruma ba sira. Parece Kla'ak hanoin Fretilin ho ninia Governo halo buat hotu los e la iha ida mak sala hodi merece kritika ruma. Hola pozisaun ida nune ataka de'it parte ida bele fo impressaun katak Kla'ak ne jornal Fretilin nian tan ne labele kritika Fretilin maibe kritika mak AMP de'it. Pozisaun ida ne sei desakredita de'it Kla'ak rasik. Atu diak liu, tuir lolos Kla'ak mos bele hakerek kona ba komportamento politika Fretilin nian nebe la rekuinese Governo AMP ho buat seluseluk tan. Maibe hau kumprende, keta imi hotu lia ida karik. De qualquer forma, jornal imi nian, neduni imi bele halo buat nebe tuir imi nian gosto ho interesse.<BR/><BR/>Hakoak boot ba imi hotuAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-5651995549304923842009-03-02T06:12:00.000-08:002009-03-02T06:12:00.000-08:00BOM OBRBRIGADO Kla'ak, ba Noticia Hotu nebe Public...BOM OBRBRIGADO Kla'ak, ba Noticia Hotu nebe Publica ou fo sai ba Publica, wainhira atan hau le'e senti katak laos ofende ida mais persijo hare no publica tuir Regras atu nune Imparcialidade no Neutralidade nudar MEDIA senti ou leitor sira mos simu la senti katak Kla'ak hamrik laos inklina ba se deit o nia Kores A ka B o nia Leader A ka Leader B. portanto Paraben's ba imi nia publikasaun e Obrigado ba Imi hotu nebe serviso iha media Kla'ak mantein imi nia pojisaun e continua afirma imi nia lia fuan hakerek nian ba Publico tuir imi lian realidade nian.<BR/><BR/>By<BR/><BR/>Joao da Costa BrazAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-73567983346397364442009-02-16T22:34:00.000-08:002009-02-16T22:34:00.000-08:00ema bele dehan governu ida ne'e iha korupsaun, hat...ema bele dehan governu ida ne'e iha korupsaun, hatudu tok evidensia.<BR/>labele koalia deit...<BR/>abraco ba Kla'ak!Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-88201640714714262772009-02-09T02:43:00.000-08:002009-02-09T02:43:00.000-08:00Maluk sira iha Klaak Semanal,Parabens ba imi hotu,...Maluk sira iha Klaak Semanal,<BR/><BR/>Parabens ba imi hotu, ne'ebe hala'o serbisu furak iha area jornalimu. Kontinua nafatin imi-nia knaar todan ne'e!<BR/><BR/>Ksolok no kmanek,<BR/>ABE BARRETO SOARESAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-51745781687931291952009-01-13T08:10:00.000-08:002009-01-13T08:10:00.000-08:00ita bele dehan indonesio mak hanesan nasaun ida nb...ita bele dehan indonesio mak hanesan nasaun ida nb ho rating korupsaun as teb-tebes.ida nee hahu husi tempu Soeharto nia tempu to agora dadaun SBY nia tempu,iha nee ita hare SBY mak duverensia ituan ho Presidente sira seluk nia hakaas an atu kombate Kazu korupsaun ida nee.oke ida nee problema interno Indonesio nian.Agora oinsa ita hare mai ita nia nasaun,nasaun nee foin mak hamrik lolos iha 20 de Maio 2002 li ba,ita hotu ho esperansa katak ita sei moris mais ou menus diak itoan,Nasaun nebe Forte,Intelektual no dok husi kaju ida konhesidu iha mundu mak naran KKN.Realidade hatu oras nee dadaun buat nebe ita lakohi nee komesa akontese duni hanesan kaju Korupsaun nebe halo husi ukun nain balun,Kolusaun nebe mos halao husi ukun nain no sira nia Partner,Nepotismu oi ida nee mos bot teb-tebes no ida nee hahu husi Direitor nebe xefia iha edevisiu lural mak sae ba to iha parlamento neeba.KKN nee mosu tan ema balun nebe nudar lideransa no ukun nain balun nebe neon komesa namlele dadaun,lakon fiar no halo buat hotu laho sinseriedades ona.koalia lolos katak oras nee sira hanoin liu ba sira nia Kabun,familia no sira nia partidu Politiku no mos sira nia Grupu balun.oras nee sira prioridade liu ba buat tolu ohin temi nee .duke ema barak nia (povu Timor Lorosae).Korupsaun nee mosu tamba mos hanoin at husi ukun nain nebe ho sengaja duni hakarak atu halo duni ho nia argumentu katak durante iha prosesu Timor atu ukun an nee nia kolen entaun agora nee mak oportunidades diak atu goja.<BR/>Problema hirak nee mosu bele Dehan mos katak Media iha Timor mos sei dukur hela,ga iha ona agunia nia laran.Media iha Timor la dun hatudu nia Peran no nia kapasidades nebe dehan atu imforma,eduka no halibur.se media mak kritis iha vontade makas atu imforma buat nebe akontese iha kaju hirak nee,akompanha nafatin Prosesu ida nee hanoin katak ukun nain balun tauk atu halo KKN,tan buat nb sira si halo ita bot sira hasai dadaun FILMAGEM no SIARAN dadaun.Media ita nia mos fraku tan iha Timor Media iha hotu Governo nia liman okos wain hira atu fo sai problema nee entaun hetan ameasa husi ukun nain balun entaun tauk lakonservisu ga gaji kooa entaun Media mos Taka IBUN tiha ,no hanesan matan delek ona.<BR/>Timor Hanesan feto ran ida nebe virjen hela no ulun bot barak mak hadaun atu hetan Feto ran ida nee no atu halo sira nia mehi sai realidade, tan nee mak sira ohin loron halo buat oi-oin laho ona dalan los,hadaun malun kadera tan hatene Timor Iha DOLAR barak,duke servisu to DOLAR mak hetan DOLAR entaun hadaun malu kadera pois hetan ona kadera entaun KKN nee nia bele halo ho vontade diak.<BR/>tan nee MEDIA tende servisu makas atu hare ba problema ida nee,tan tuir hare MEDIA TIMOR agora nia fungsaun komesa lakon dadaun tan deit kaum imperialis ninia hahalok.MEDIA tende hatene tau an KATAK ATU IMFORMA,EDUKA,NO fo hiburan. <BR/>SAY NO TO KKN.<BR/><BR/>MAXI BOAVIDAAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-6893835455281392482008-12-22T09:24:00.000-08:002008-12-22T09:24:00.000-08:00kolen deeeehhhh..loron baloron loke mak edisaun an...kolen deeeehhhh..<BR/>loron baloron loke mak edisaun antigu deit,baruk ga nusa mak edisaun foun laiha nee??<BR/>be STL nee ba nebe mak asesu husi internet la diak??Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-69260617711582097852008-12-15T22:01:00.000-08:002008-12-15T22:01:00.000-08:00Ba Kla'ak,Mensagem alternativa diak, maibe karakte...Ba Kla'ak,<BR/><BR/>Mensagem alternativa diak, maibe karakter INVESTIGATIVU laiha liu. Ita boot sira nia informasaun BERPIHAK liu ba FRETILIN ho ALKATIRI e laiha balanso.<BR/><BR/>Ita-boot sira la neutral, tanba ne'e ami sira le ne mesan FRETILIN deit - ema AMP sira nebe maioria nein hakarak le tan KLAAK.<BR/><BR/>kamarada fohoAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-62476784558477043392008-12-04T22:51:00.000-08:002008-12-04T22:51:00.000-08:00Bravo Kla'akBravo Kla'akFeto.Timorhttps://www.blogger.com/profile/16319490541890267289noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-71917742008970820342008-12-04T22:50:00.000-08:002008-12-04T22:50:00.000-08:00Bravo kla'akBravo kla'akFeto.Timorhttps://www.blogger.com/profile/16319490541890267289noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-66025147436721545252008-12-03T02:01:00.000-08:002008-12-03T02:01:00.000-08:00Realsiona ona ho Komentario Lete, Ita bele hare Pe...Realsiona ona ho Komentario Lete, Ita bele hare Pe. Jose Cancio da Costa Gomes, SDB kraik ne'e:<BR/>===<BR/><BR/>HATENE MUDANÇA IHA CULTURA & EVANGELIZAÇÃO NUDAR<BR/>PARALELISMO NO MODA FOINSA´E TIMOR NIAN<BR/>INTRODUSAUN<BR/>Ita bele kompara historia ho mota nebe naksulin. Herakletos nia ideia<BR/>kona ba mudança katak: mota hanesan nebe o haris ba dala rua nian<BR/>ne´e la hanesan ona ida nebe o tama foufoun. Los, tamba be sulin<BR/>nafatin hela. Jerasaun foun lori anin foun ho paradigma foun no<BR/>jerasaun tuan husik hela ain fatin foun. Jerasaun mai no liu ita la nota.<BR/>Buat hotu-hotu nafatin iha movimento ba perfeição (meta/goal). Tempo<BR/>lao nafatin ba to´o nia rohan. Ita tenki hateke ba klean liu se ita hakarak<BR/>hatene (comprende) lolos sasan sira (realidades).<BR/>Los duni hanesan Qoheleth dehan iha Biblia katak laiha buat ruma foun<BR/>iha lalehan okos, maibe ita mos precisa hare husi perspectiva seluk.<BR/>Ninian los tamba mudança ida-idak tau-an iha buat nebe nunka muda<BR/>(altera). Ho perspectiva rua ne´e mak ita bele komprende lolos katak<BR/>história ne´e processo dialéctico ida entre continuidadedescontinuidade.<BR/>Iha buat rua ne´e mak ita tenki distingue (haketak): substancia ho<BR/>accidente. Mudança iha substancia mak bolu mudança substancial e<BR/>mudança iha accidente mak bolu mudança formal (accidental). Iha<BR/>contexto cultural, ita precisa deit mudança acidental, la´os mudança<BR/>substancial. Tan ne´e, ita tenki contextualiza mudança ida-idak (hatur<BR/>iha ida-idak nia fatin). Qoheleth nia hanoin ita bele komprende iha<BR/>paralelo ho Lavoisier nia principio kona ba energia rohan laek, katak<BR/>laiha ema ida atu hamosu (cria) no halakon (elimina) energia. Mudança<BR/>de energia iha deit ninia forma, la´os ninia substancia. Energia nakfilak<BR/>ba massa (sasan lubuk nebe ita bele hare ho matan no kaer ho liman)<BR/>no hafoin massa nakfilak fali ba energia continuamente, ne´e hotu<BR/>mudança formal deit. La mosu mudança substancial ruma ka laiha buat<BR/>foun seluk nebe mosu.<BR/>Foinsa´e sira mak agente mudança nian iha sociedade no mos iha<BR/>tradição ou cultura. Maibe dala wain sira hasoru confusões. Cultura mak<BR/>producto inteligência ema nian nebe sira hatutan (transmite), hafoun<BR/>(renova), no hariku (enriquece) husi jerasaun ba jerasaun. Nia mos<BR/>badaen (arte) ida nebe hatudu (express) ema ida nia-an rasik, ninia<BR/>matenek ho ninia criatividade, ninia sentimentos ho ninia emosaun sira.<BR/>Hafoin ema seluk haktuir (imita) husi tempo ba tempo ho nuança foun<BR/>(diferença delicada) husi mudança mamar nian (subtle change).<BR/>Nune´e nia hamosu perspectiva foun ba idade foun iha historia<BR/>humanidade nian hodi hari mundo foun ida. Nudar agente mudança<BR/>nian, foinsae ida tenki sai crítico (kroat) e preciso (tau lolos iha fatin) iha<BR/>ninia observação ka intervenção.<BR/>2<BR/>Ita nia tempo ne´e conhecido nudar idade pos-moderna nian, ka néon<BR/>badae as nian (high-tech), iha nebe pluralismo de valores culturais (folin<BR/>kultura nian) domina iha mundo tomak. Globalização causa mudanças<BR/>dramáticas nebe espectaculares. Mudança sira ne´e forma cultura<BR/>moderna singular ida deit hodi marca sociedade altamente civilizada.<BR/>Globalização ne´e sai nudar revolução boot ida iha área civilização<BR/>nian afekta estilos moris ema hotu nian to´o detailho (husi buat boot to´o<BR/>buat kiik) iha mundo. Ida ne´e mos ameaça ida ba primordialismo, nebe<BR/>hases povo primitivo sira ba ninin hotu. Neneik-neineik sira lakon sira nia<BR/>identidade cultural. Ikus liu golbalização ne´e hanesan revolução de<BR/>mentalidade nebe hamosu moris facil (easy life) ho barukten iha<BR/>competições as nia leet.<BR/>Iha papel ne´e hau hakarak atu aprensenta deit hau nia hanoin<BR/>(opinion) ho visão pessoal kona ba cultura Timorense ho moda<BR/>juventude nian iha sociedade em mudança. Hau hakarak deskute liu<BR/>perspectiva balun fiar Católica nian nudar paralelismo ida ho<BR/>identidade cultural Timorense. Ninia conteúdo foka liu ba entendimento<BR/>kona ba sentido de practicas religiosas e culturais Timor nian, nudar<BR/>fatuk & ai lulik ho uma lulik, ho valores evangélicos, hafoin papel foinsae<BR/>nian. Nuneé mos hau sei presenta hau nia opinião pessoal kona ba lia<BR/>(língua) nudar parte integral expressão cultural nian nebe dala barak sai<BR/>questão controvérsial ka polémica boot iha Timor Leste. Ikus liu, hau sei<BR/>conclui ho reflexão oan ruma hanesan desafio nebe bele tulun imi hodi<BR/>prepara-an ba Natal.<BR/>Knaar ne´e baseia deit ba hau nia reflexão husi observação pessoal,<BR/>investigação e pesquiza pessoais durante hau nia expriencia pastoral<BR/>iha aldeia sira tinan hrak liu ba nia laran. Dala barak hau dada lia ho<BR/>katuas sira quase representa districtos hotu, maibe liu-liu mak Baucau,<BR/>Lospalos, Viqueque sorin, Atabae balun, ho Ermera balun, hau ba loron<BR/>ruma mos iha Kupan. Iha buat barak hau descobre maibe hau hakarak<BR/>concentra deit ba expressão cultural e religiosa timorense e papel<BR/>juventude nian.<BR/>I. ENTENDE EMA TIMOR NIA HAREE KONA BA UNIVERSO<BR/>Religiosidade ema nian moris husi sira nia experiência religiosa iha<BR/>universo. Ema Timor hare natureza ne´e lulik (sagrada), hanesan ema<BR/>Asia sira seluk, Pacifico sira, ema Africa sira, ho America Latina sira, em<BR/>geral. Iha contexto ne´e, hau hakarak kolia kona ba ema Timorense<BR/>primitivos, ka sira nebe conservativo (timorense primordial).<BR/>Tamba sa mak sira hare natureza ne´e lulik? Sira iha razão fundamental<BR/>ida maski sira laiha kbiit atu explika. Sira nia kbiit laek atu explica ne´e<BR/>reflekte característica única ida nebe classifica sira ho ema centripetal<BR/>3<BR/>hodi haketak husi ema centrifugal. Ema centripetal mak sira hotu nebe<BR/>ho característica orienta ba fuan, contempla realidades iha universo<BR/>“em si” hodi absorve sira no laiha desejo atu racionaliza (reservado).<BR/>Oinseluk ho ema centrifugal sira nebe ho característica orienta ba ulun<BR/>(kakutak), analisa e racionaliza realidades iha universo ka hafahe sira<BR/>hodi fo naran ou razão ba sira ida-idak.<BR/>Religiosidade povo ida nian basicamente moris no naburas husi<BR/>experiência contemplativa kona ba movimentos iha universo.<BR/>Experiência mak locus ba manifestação divina. Fiar moris husi<BR/>experiência religiosa ne´e no livre husi racionalização. Teologia nudar<BR/>ciência mai ikus tiha, nudar influencia husi ema sira razão nian. Hanesan<BR/>ne´e mos experiência timorense primordial nian.<BR/>Tuir mai hau hakarak fo naroman oituan kona ba fiar ema Timor nian<BR/>nudar sira hatudu iha “fatuk & ai lulik” no “uma lulik” sira. Sira ne´e<BR/>hanesan representantes deit ba identidade cultural Timor nian tomak iha<BR/>ninia expressões religiosas.<BR/>A. Fatuk & Ai Lulik<BR/>Ema Timor considera buat hotu iha natureza ne´e lulik tamba Maromak,<BR/>Criador, ne´e Lulik. Ida neba lógica nebe simples liu, katak Maromak<BR/>ne´e Lulik, tan ne´e buat hotu nebe sai husi Nia liman ou Nia liafuan mos<BR/>lulik tan-tanan deit. Laiha liafuan ruma nebe hodi bele descreve<BR/>Maromak, no sira associa deit Nia ho criação. Hamtauk Maromak mak<BR/>sira considera nudar respeito nebe as liu hotu. Rai neba naran “Timor”<BR/>(Latim) caracteriza povo neba. Sira la temi kona ba Maromak, temi deit<BR/>mak Lulik nebe sira associa ho “Loron no Fulan”. Nune´e mos sira la temi<BR/>Loron no Fulan nar-naran, tamba sira associados ho Maromak (Lulik).<BR/>Ema Makasae bolu Nia naran “Uru-Watu”, ema Fataluku bolu Nia naran<BR/>“Uru Watsu”, ema Waima´a-Midiki-Naueti sira bolu Nia naran “Lara<BR/>Wulo” ou “Bo´odai” (pessoa desconhecida) ou “Hire Ulatu”.<BR/>Hierarkia respeitu nian tuir mai mak Matebian sira (klamar), liuliu sira nia<BR/>beialan sira. Sira tauk mos atu temi beialan sira nia naran, sira berani<BR/>temi deit wainhira tunu tiha buat ruma (manu ruma ka bibi ruma ou<BR/>balada seluk ruma) ka iha ceremonia religiosa ruma. Hierarkia respeitu<BR/>nian ida ikus mak natureza, labele ta ai ho sunu duut ka estraga sasan<BR/>nar-naran iha natureza. Ema hola parte iha natureza, tan ne´e bandu<BR/>atu fakar ran, liu-liu oho ema, se lae sei hetan maldição ka tusan todan<BR/>daet to´o ba jerasaun sira tuir mai.<BR/>Fiar ida ne´e implica hamtauk ba foho no be-matan sira nudar Lulik nia<BR/>horik fatin. Tamba ne´e mak sira hari uma lulik wain liu iha foho lolon sira<BR/>no foho-oan sira nia tutun. Maromak ida deit ho nia criação sira, maibe<BR/>Nia haketak husi sira nudar Entidade nebe as liu ita ema nia hanoin. Iha<BR/>normas e regras éticas nebe regula hierarkia respeita ne´e. Sira nebe<BR/>4<BR/>viola normas e regras ne´e sei hetan kastigu husi Lulik ou Matebian sira<BR/>nudar Lulik nia liman los.<BR/>Ho razão ida ne´e no iha contexto ida ne´e, hau pessoalmente suporta<BR/>katak fiar iha fatuk & ai lulik bele ser justificada. Se ita compara ho<BR/>Catecismo Igreja Católica nian katak Maromak iha Lalehan, iha rai no<BR/>iha fatin hotu-hotu, entaun fiar neba mos bele hetan justificação. Maibe<BR/>los duni dala ruma sira exagera no cria confusões oituan iha ita nia<BR/>entendimento, tan ne´e mak precisa naroman husi razão.<BR/>Maromak nia “Omnipresença” (iha fatin hotu-hotu) ne´e ema ida la<BR/>nega. Se karik ita husu katuas sira kona ba Maromak, sira simplesmente<BR/>sei hatan katak “Lulik” no ita nia hanoin la to´o. Se karik ita husu beialan<BR/>sira nia naran sira sei hatan hanesan. Lulik nebe sira refere ba ne´e<BR/>“Substantivo”, la´os adjectivo ida. Sira admite katak sira lolos la´os hahi<BR/>fatuk & ai sira em si, maibe hahi ba Lulik nebe presente iha fatuk & ai<BR/>ne´e. Sira iha kbiit atu observa no sente kbiit sobrenatural nebe horik iha<BR/>ai ka fatuk ruma ou objectos ruma nebe sira experiência. Kbiit<BR/>sobrenatural ne´e sira bele usa atu kura moras ou necessidade seluk<BR/>ruma nudar bensaun ida. Sira bele usa mos atu duni diabu (exorcise)<BR/>husi uma ka fatin ruma ka ema ruma.<BR/>Sira usa sinais e símbolos atu comunica ho Lulik liu husi liafuan no hahalok<BR/>sira. Objectivo comunicação ne´e nian mak simplesmente atu hahi Lulik<BR/>tamba bensaun sira isin diak nian ka colheita nian. Iha mos intercessões<BR/>ba necessidades oin-oin. Hahi ne´e nafatin ho hasae sacrifício buat<BR/>karan ruma husi batar ho hare foun no balada sira (bibi, manu, etc.).<BR/>Iha contexto ne´e mak ita bele entende katak fiar primitiva ema Timor<BR/>nian ne´e mos parte iha monoteísmo: Lulik ida deit nebe presente iha<BR/>fatin hotu-hotu. Nia Transcendente (iha leten as liu) no mos Imanente<BR/>(presente iha natureza/rai). Nune´e la susar ba sira atu percebe<BR/>Maromak nebe manifesta nia-an iha natureza nudar Nia hatudu ba<BR/>Abraham, Isaac, Jacob, Moisés, no profetas sira seluk. Nudar Nia revela<BR/>Nia an no Nia kbiit ba sira liu husi objectos naturais: rai lakan, udan, anin,<BR/>kalohan, ahi, be, fatuk & ai, no mos iha forma nudar ema iha Mamre,<BR/>etc.; ikus liu mak Ninia revelação boot iha Jesus Cristo rasik, Maromak nia<BR/>oan halo-an ba mane. (incarnação).<BR/>B. Uma Lulik<BR/>Uma lulik iha mos naran seluk ida, uma lisan. Uma ida ne´e, uluk nanai,<BR/>sai nudar símbolo comunhão entre ema moris ho matebian sira hamutuk<BR/>ho Lulik. Comunhão ida ne´e iha ligação entre “fetosan – umana” nebe<BR/>hola parte iha uma lisan hanesan ou mai husi tradição hanesan no husi<BR/>hun ida deit (jerasaun husi abut ida deit). Uma ne´e lulik tamba iha uma<BR/>ne´e nia mahon (okos) mak ema halo aliança nebe sei la kotu ka halao<BR/>ceremonia kabem nian ho ceremonia sagrada sira seluk tan.<BR/>5<BR/>Sira iha mos ema lulik, ida nebe comunidade fo fiar hodi halao knaar<BR/>nudar presbítero. Nia knaar mak hamulak no hasae sacrifício ba Lulik no<BR/>mos ba matebian sira; ida ne´e buat nebe diferente ho Igreja nia<BR/>hanorin katak sacrifício ba deit Maromak. Presbítero halo buat hotu ne´e<BR/>hodi comunidade ka sira hotu nebe pertence ba uma lisan ne´e nia<BR/>naran. Nune´e, função uma lulik ne´e nian mak nudar fatin ida hodi<BR/>halibur hamutuk atu hamulak no han hamutuk nudar família boot ida<BR/>husi hun ida deit. Iha ceremnia neba mak oportunidade osan mean nian<BR/>atu bele hasoru malu hodi conhece malu. Ceremnia ne´e hala´o tinan<BR/>ida dala ida ou depende ba necessidade.<BR/>Uma lulik mos iha função nudar fatin reconciliação nian. Hahalok dame<BR/>malu nian ne´e kesi metin hodi ran, ema nia ran ka balada nian, atu<BR/>bele reintegra e reencontra mos sira nebe iha conflictos. Violação ruma<BR/>ba regras ka normas mos precisa reconciliação hodi haktuir ida-idak nia<BR/>salah (culpa) iha uma lulik nia mahon, nune´e bele iha sasin<BR/>(testemunha) barak no sagrada. Husi hahalok ne´e sira bele hafoun<BR/>nafatin sira nia amizade no kesi família sira besik malu nafatin iha<BR/>matebian sira no Lulik nia oin iha uma lisan nia mahon. Uma lulik ne´e<BR/>paralelo ho Igreja. Nune´e entre uma lulik ho Uma Kreda laiha<BR/>contradição ruma tamba sira rua partilha idealismo e meta (fim) nebe<BR/>hanesan: promove comunhão hodi insiste koba ba justiça no hakmatek<BR/>(paz) ho harmonia.<BR/>Uma lulik la´os fatin nebe atu hahi sasan antigos sira nebe rai iha laran<BR/>neba, maibe fatin ida atu halao (exerce) memoria nebe beialan sira<BR/>hatutan no hadaet hela mai. Hahi ne´e uluk nanai hasae ba Lulik no<BR/>matebian sira sai nudar mediador (ponte) deit. Ita bele nota ida ne´e<BR/>husi hamulak sira ema lulik nian: Hato´o ba hatutan ba! Hato´o no<BR/>hatutan ba se? Hato´o no hatutan ba Lulik nebe sira hamtauk liu hotu.<BR/>Se mak atu hato´o no hatutan ba? Ida ne´e mak papel matebian sira<BR/>nian. Beialan Timor nian mesak religiosos e piedosos tan-tanan deit<BR/>tamba sira nia fiar maka´as tuir sira nia mundo primitivo neba. Ohin loron<BR/>ita balun hakarak imita buat nebe sira uluk halao maibe la kona lolos iha<BR/>nia expressão plena. Sira fiar katak mate ne´e nudar transformação ida,<BR/>maski ladauk iha terminologia kona ba ressureição (moris hias fali). Ema<BR/>moris no ema mate ne´e ida deit (comunhão entre os vivos e os<BR/>mortos/almas).<BR/>Ho razão ida ne´e mak hau pessoalmente la concorda ho ideia katak<BR/>Timorense primitivo sira mesak animista (fiar iha balada) no dynamista<BR/>(fiar iha kbiit objectos sira nian). Bele iha karik elementos animismo ho<BR/>dinamismo nian iha fiar tradicional ne´e, maibe elementos hirak ne´e<BR/>hotu sai hanesan meios deit, la´os nia rohan/fim (end/telos). Se karik ita<BR/>concorda ho ideia animismo e dinamismo ne´e, entaun oinsa ita bele<BR/>justifica ita nia fe Católica exprimida em símbolos de estatua, pombo,<BR/>cordeira/bibi oan, pão e vinho, etc? Hau hanoin ita precisa halo<BR/>6<BR/>introspecção klean liu ba ita nia religiosidade cultural rasik atu bele<BR/>explica ita nia an diak liu tan ba mundo moderno ida ne´e.<BR/>II. IMPLICAÇÃO ETICA E MORAL<BR/>Timorense primitivo sira iha atitude hasoru natureza no ema sira nafatin<BR/>iha espiritu família nian hodi respeita ho tau matan nudar Maromak nia<BR/>ilas ka Ninia fatin hodi revela-an nian. Iha relação ho respeito ba ema,<BR/>iha obrigações éticas e morais tolu nebe kaer sira hamutuk:<BR/>1) papel liurai nian/ética real: ukun povo ho autoridade e dignidade;<BR/>2) papel ema baibain nian (livre): obedece ba exigências e<BR/>decretos liurai nian fielmente;<BR/>3) papel atan nian: serve ho respeita as liu ba nia nain sira (baibain<BR/>husi família nobres) ho haraik-an liu.<BR/>Impacto iha sociedade: paz e harmonia hodi obrigações moral e ética<BR/>tuir estado social ema ida-idak nian. Lulik, liu husi matebian sira, mak sei<BR/>sai nudar juiz. Exigência respeita nian ba natureza no ema (inclui ema<BR/>nia sasan) hetan consideração as. Ema tauk liu kona ba kastigu<BR/>(sanção). Liurai sira isento husi exigência sira, tamba sira mak representa<BR/>Lulik iha povo nia leet, nune´e fo fatin luan ba sira hodi abusa sira nia<BR/>poder.<BR/>Kona ba respeita ba natureza iha mos regras e normas éticas atu bele<BR/>evita (hases-an) hahalok arbitraria (arbiru) sira nebe karik estraga<BR/>ekosistema no lori calamidade ba comunidade. Tan ne´e mak tempo<BR/>udan momento sira neba regular hela (udan tau tuir nia tempo), la<BR/>hanesan ohin loron udan tau lalos. Ita hare deit sira nudar realidade ida,<BR/>maski ita karik la concorda ho practicas balun maibe ita labele julga<BR/>tamba ida neba mak sira nia contexto no sira nia mundo. Principio ético<BR/>primordial ne´e mak “contrala social”, la precisa tan regras escritas<BR/>wain.<BR/>III. INCARNAÇÃO DA MENSAGEM EVANGELICA<BR/>“Keta hanoin katak hau mai atu halakon Lei ho Profetas sira. Hau mai<BR/>la´os atu halakon sira, maibe atu lori sira ba perfeição (Mat. 5, 17)”. Buat<BR/>nebe hakerek iha Lei ho Profetas sira ne´e mak Tradição Cultural Judeus<BR/>sira nian, moris husi sira nia experiência kona ba Maromak.<BR/>Evangelização la´os atu halakon tradições e culturas maibe atu lori sira<BR/>ba perfeição. Inculturação da mensagem e valores evangelicos ba<BR/>tradição e cultura local ne´e essencial atu bele salva ema ho nia cultura<BR/>neba. Jesus nia Incarnação (halo-an ba mane) mak prova fundamental<BR/>ida inculturação nian. Terminologia técnica kona ba inculturação ne´e<BR/>refere ba processo ida atu evangeliza cultura sira. Processo ne´e orienta<BR/>atu incarna mensagem evangelho nian ba praticas religiosas e culturais<BR/>7<BR/>iha fatin no tempo ida-idak nian tuir ninia condição. Culturas mak locus<BR/>ba Maromak nia revelação ho experiência (historia) mak contexto<BR/>revelação nian. Fé Cristã ne´e sai humanística liu iha ninia natureza<BR/>tamba Jesus mak autenticamente humano iha Ninia aproximação ba<BR/>ema sira nia tradições e culturas ho visão atu salva sira.<BR/>Fé Cristã nia relevância saída iha cultura timorense uluk no ohin loron?<BR/>Iha descrições leten neba ita bele hetan naroman katak religiosidade<BR/>de timorense primitivo hatudu momos valores evangélicos iha aspectos<BR/>hotu. Valores culturais e religiosos ne´e serve nudar fini-musan Maromak<BR/>nia Liafuan nian iha período pré-evangelização. Elementos nebe<BR/>hanesan hatudu iha hahi (worship) no moris mak la seluk la leet Jesus nia<BR/>hanorin. Nune´e, evangelização mai atu hariku no tais mos (purifica) deit<BR/>elementos contraditórios ruma iha praticas neba. Evangeliza ema ne´e<BR/>katak evangeliza cultura tamba cultura mak parte integral ema ida<BR/>nian. Fé Cristã assimila tiha ona iha ema Timor nia moris hori uluk no ohin<BR/>loron, nune´e identificada ho sira nia tradições e expressões culturais.<BR/>Conversão la´os katak atu husik hela ema ida nia tradição ho nia<BR/>praticas culturais. Maibe ida ne´e katak sai Cristão atu bele hariku no<BR/>halakan hodi leno liu tan ninia tradição ho expressões culturais neba<BR/>hodi valores Evangelho nian. Iha tempo nebe hanesan conversão katak<BR/>simu principio ho valores fiar Cristão nian hodi purifica elementos<BR/>contraditórios ruma iha tradição neba, tamba conversão katak muda<BR/>direcção atu bele alcança a sua meta. Iha liafuan seluk, bolu ba<BR/>conversão nudar parte integral evangelização nian ne´e atu lori culturas<BR/>ba perfeição. Conversão la´os atu muda ema nia identidade cultural.<BR/>Ne´e la´os mudança substancial ida, maibe mudança formal deit.<BR/>Exemplo ida iha Bíblia: ahi lakan nebe mosu ba Moisés iha rai fuik maran<BR/>(deserto) la muda buat ida iha ai oan nebe nia lakan ba (la consume).<BR/>Problema ho ita nia practica religiosa ne´e mak nia integralmente hola<BR/>parte iha ita nia cultura, tan ne´e ladun klaru atu bele hafahe husi<BR/>pratica sira seluk iha cultura neba. Ne´e mak razão fundamental ba<BR/>ema rural ho foho sira susar tebes atu husik hela sira nia hahi (culto)<BR/>tradicional hanesan expressão liu husi fatuk & ai sira, we-matan sira, foho<BR/>sira, etc. Ita precisa dialogo nafatin entre cultura timorense ho<BR/>Evangelho.<BR/>Atu bele ser convertido lolos susar liu ba ema primordial sira no mos mai<BR/>ita ohin loron, tamba inculturação limitada ou kurang liu dialogo.<BR/>Questão fundamental mak kona ba percepção e terminologia. Tan<BR/>ne´e ita precisa estuda cuidadosamente e analisa precisamente kona<BR/>ba matéria ne´e. Ida ne´e razão ida ba ema primordial wain iha mundo<BR/>(hanesan Ásia-Africa-America Latina e Pacifico), nebe iha sentido<BR/>religioso forte kait matin ho sira nia tradições culturais, desconfia kona<BR/>ba conversão ba Cristianismo. In-culturação ne´e matéria ida nebe<BR/>8<BR/>complicada liu, tan ne´e dialogo entre Evangelho ho Culturas nafatin<BR/>la´o hela to´o mundo ne´e remata. Los katak ita labele muda ita nia<BR/>identidade cultural, tamba se karik ita muda entaun ita sei lakon nia ka<BR/>estraga nia; no ida ne´e mos la´os objectivo mensagem evangelho<BR/>nian. Atu soi cultura sira ne´e hola parte integral liu iha plano Salvação<BR/>Universal Maromak nian.<BR/>IV. PAPEL FOINSAE SIRA NIAN<BR/>Papel foinsae sira nian essencial tebes iha desenvolvimento e mudança<BR/>hotu-hotu. Jesus mak sai nudar moda iha mudança hotu; Nia fiel ba<BR/>tradição, loron Sábado nafatin halibur iha Sinagoga atu harohan no<BR/>tinan-tinan sa´e ba Jerusalém atu celebra festa Páscoa iha Templo tuir<BR/>lisan Judeu nian, enquanto Nia bolu hela ema ba conversão ou ba<BR/>mudança de mentalidade. Moda juventude nian sai progressiva liu hodi<BR/>hasara (imita), no nafatin mehi kona ba buat ruma nebe foun ba moris.<BR/>Kolia halimar ointuan, jovens ou foinsae sira namdoras liu (Karla = Kaer la<BR/>metin). Sira iha valores diak wain maibe dala ruma excessivo liu.<BR/>Juventude timorense iha experiência dramática ida durante tinan sira liu<BR/>ba hafoin hetan tiha independência. Ne´e mak pagina seluk ida iha<BR/>historia timorense: husi opressão ba libertação. Ida ne´e mos mudança e<BR/>desafio boot ida.<BR/>Exactamente wainhira staff internacionais to´o neba introduz mundo ida<BR/>totalmente diferente ba Timor oan barak, afecta liu foinsae sira nia<BR/>moris. Experiência pluralismo nian durante ocupação hetan reinforça<BR/>intensivamente ho presença culturas multinacionais nian husi mundo<BR/>tomak. Culturalmente Timorense hetan ameaça boot. Jovens sira sai<BR/>obsessivos liu. Oras ne´e mak tempo atu hodi tahan no defende ita nia<BR/>juventude ho ita nia identidade cultural iha aspectos hotu-hotu. Iha<BR/>contexto ne´e, Timor oan sira precisa visão primordial ida iha sira nia<BR/>aproximação ba mudanças e desenvolvimentos, hasoru influencias<BR/>globais nebe naksulin mai kokir sai oituan-oituan ita nia identidade<BR/>cultural.<BR/>Mudança politica iha impacto boot ba estilos de vida ema Timor nian,<BR/>afecta liu foinsae sira nebe sei iha fase Karla (kaer la metin) nian. Jovens<BR/>intelectuais sai desorganizados. Sira barak mak politicamente<BR/>manipulados. Kanek sira divisão nian por causa de ignorância e tensões<BR/>emocionais nakluan los. Nudar agente mudança nian foinsae sira tenki<BR/>sai críticos e preciso kona ba substância identidade cultural sira nian.<BR/>Sira tenki sai conscientes katak ita bele muda deit elementos balun atu<BR/>bele “updated” (lao tuir tempo) nafatin maibe labele muda ninia<BR/>substância. Mudança substancial katak oho-an ou estraga cultura.<BR/>Constituições ho Lei sira devia sai inculturadas e contextualizadas, selae<BR/>bele cria cofusão entre principio e realidade.<BR/>9<BR/>Tan ne´e papel educação nian sai urgente liu ba foinsae sira atu:<BR/>a) Bele kura (taka) kanek sira nakfahe nian entre ita Timor oan;<BR/>b) Bele halo opções no hili ho preciso;<BR/>c) Bele analisa no haketak (distinguish) sasan sira logicamente e<BR/>verdadeiramente;<BR/>d) Bele entende mudanças hotu iha perspectiva nebe los.<BR/>Ho liafuan seluk, meta educação nian mak atu forma foinsa´e sira sai<BR/>néon nain (wise), intelectualmente autenticos, e críticos iha sira nia<BR/>decisões. Ida ne´e necessidade urgente ida atu defende e preserva<BR/>valores (folin) positivos hotu nebe ita nian no husi cultura sira seluk nian<BR/>nebe integra-an no assimila-an iha ita nia identidade cultural. Ida ne´e<BR/>inclui mos fé Católica ho ninia Valores Evangélicos nebe integralmente<BR/>hola parte ona ho ita.<BR/>Maibe, ohin loron ita oho an hela tamba questão politica divisiva<BR/>loromonu-lorosaé nian iha sociedade timorense. Ida ne´e fenómeno ida<BR/>devastação cultural nian. Enquanto ita la´o dadaun ba oin ita tenki sai<BR/>conscientes kona ba ameaça atu lakon nian nebe hatudu iha situação<BR/>actual leno husi passado mai. Hahalok sira lelang nian, sunu nian,<BR/>harahun nian, no oho nian, sai nudar reflexão ida kona ba lakon<BR/>identidade cultural no hamosu fali cultura barbara ida ho sociedade<BR/>incivilizada. Ita tenki restaura uluk lalais buat ida ne´e tamba envolve<BR/>jovens sira nudar futuro nação ho cultura nian. Ne´e mak bolu naran<BR/>victima ba politica ho funu nian nebe moruk liu hotu: lakon ema, lakon<BR/>sasan, no lakon identidade cultural.<BR/>V. LINGUA NUDAR PARTE ESSENCIAL BA EXPRESSÃO CULTURAL NIAN<BR/>Liafuan iha nia funções tolu:<BR/>1) Informativa: hato´o buat nebe iha hau nia ulun/hanoin ba ema<BR/>ruma;<BR/>2) Espressiva: hatudu hau nia an ho hau nia sentimentos ba ema<BR/>ruma;<BR/>3) Comunicativa/apelativa: haktuir (comunica) hau nia planos &<BR/>desejos ba ema ruma, ou bolu nia sai belun.<BR/>Iha contexto ne´e mak ita bele compreende kona ba importância ita<BR/>nia lian rasik nudar ita nia expressão cultural. Tétum ho dialectos<BR/>timorense sira seluk, nebe forma ita nia maneiras de informação, de<BR/>expressão, de comunicação, sai essencial atu bele ser preservados e<BR/>desenvolvidos. Línguas estrangeiras (Português, Indonésia, Inglês)<BR/>deviam ser instrumentos de desenvolvimento ba ita nia línguas nativas,<BR/>especialmente Tétum, nudar língua nacional no bele karik diak liu sai<BR/>oficial iha loron ida. Português ne´e lolos la´os parte iha ita nia expressão<BR/>cultural, maibe ita mos labele nega katak nia fahe (partilha) iha ita nia<BR/>historia durante por volta de 450 anos hodi desenvolve e enriquece ita<BR/>nia identidade cultural.<BR/>10<BR/>Hau aprende línguas nacionais lubuk ida (8), maibe hau nunca hetan<BR/>ida nebe bele expressa hau nia an diak liu hanesan hau nia lian rasik.<BR/>Nune´e, buat nebe hau sugere mak ita tenki desenvolve e usa lian nebe<BR/>autenticamente expressão Timor nian, la seluk la leet mak Tétum, nebe<BR/>bele representa dialectos timorense sira seluk. Português, Indonésia, no<BR/>Inglês, sai essencial deit iha processo desenvolvimento Tétum nian.<BR/>Opção ba Português nudar língua oficial timorense ne´e decisão<BR/>politica deit, dala ruma emocional mos, nebe la reflecte ita nia<BR/>expressão cultural, excepto nia tulun deit ita ba período ruma atu<BR/>desenvolve Tétum nia gramática hodi promove to´o ba ninia perfeição<BR/>literaria. Lian nebe ladun expressiva autenticamente iha cultura ida<BR/>labele ser viável hodi usa nudar médium comunicação nian iha ensinos<BR/>esolares, liu-liu ensinos primários. Ita tenki sai realista liu wainhira kolia<BR/>kona ba opção fundamental nudar nação ida. Ita labele hili wainhira<BR/>iha tensão emocional, ita devia tetu ho razão (kakutak) mak bele hili.<BR/>Coimbra, 2007-12-14<BR/>Husi P.Jose Câncio Costa Gomes ,SDB<BR/>11<BR/>REFLEXÃO<BR/>Teologicamente, iha paralelismo entre Crença Tradicional Timorense ho<BR/>Fé Católica. Ema matenek ida dehan katak: buat nebe hanesan<BR/>conhece malu (buka malu). Exactmente buat nebe acontece wainhira<BR/>hahu processo evangelização iha ita nia rain neba. Sira rua identifica ba<BR/>malu iha sira nia meta (goal) ho idealismo no mos aspectos balun iha<BR/>sira nia expressôes.<BR/>Ema Timor 97% Católicos, tuir statistica tinan 2005 nian, maibe sira ladauk<BR/>convertidos lolos. Conflitos entre maun-alin ho bin-feton hatudu momos<BR/>husi oportunidade pilitika nakdoko nian. Sentindo religioso e respeita<BR/>mútua (respeita malu) lakon ba dadaun. Tinan rua ona mak ema wain<BR/>simu Jesus kosok oan iha tenda okos IDP nian. Ita nia belém lolos mak iha<BR/>Dili neba, iha neba mak ilas kosok Jesus nian barak mak hatoba hela iha<BR/>presépios tenda sira nian. Experiência la simu malu nian halo maluk<BR/>barak mak lakon sasan, lakon moris no lakon klamar, no aat liu tan mak<BR/>lakon diginidade moris iha tenda okos hanesan la´o rai ida iha nia rain<BR/>rasik. Politico irracional fanático nian ho principio Maromak laek nian<BR/>causa divisão entre maun-alin ho bin-feton, haterus no hamate foinsae<BR/>barak. Ne´e tamba sa? Tamba Evangelho ladun identifica plenamente<BR/>ho ita nia expressão cultural ga? Se nune´e karik, oinsa ita bele explica<BR/>kona ba falhanço husi crença tradicional timerense nia influencia ba<BR/>Jovens ho ema Timor em geral nia moris?<BR/>Hasoru moda foinsae sira nian nebe nafatin mehi kona ba buat foun ho<BR/>dinamismo iha sira nia movimentos, mosu perguntas seluk tan: Tradição<BR/>cultural timorense ho doutrina Católica nafatin relevante ba sira ka lae?<BR/>No ba imi intelectuais (estudantes), sira sei relevante ka lae? Se lae karik,<BR/>nia causas e soluções ne´e saída?<BR/>Foinsae sira precisa ídolo ka imagem. Imagem Cristo nian saída mak hau<BR/>tenki hatudu ba sira? Ida ne´e ita hotu nia obrigação nudar sarani atu<BR/>hatudu Cristo ba malu. Se ita le Evangelho S. Lucas nian tomak ita sei<BR/>hetan nia resposta. Iha Evangelho tomak, S. Lucas convida discípulos<BR/>Cristãos atu identifica ho Jesus nudar mestre (moda), nebe mai atu soi<BR/>no mamar hasoru ema kiak no haraik-an sira, abandonados, maksalak<BR/>sira, no néon nakraik sira, mamar hasoru sira nebe reconhece sira nia<BR/>dependência ba Maromak. Sira precisa ídolo domin/amável, carinhoso<BR/>nian, atencioso e compassivo nian nudar belun ho maun ida, ka nudar<BR/>bim ho feton ida. Ida ne´e duni mak ita nia crise global. Então problema<BR/>fila fali ba familia. Jesus la hanorin buat nebe totalmente foun, maibe<BR/>existe nanis ona iha humanidade.<BR/>12<BR/>Iha Mateus 19, 16-30 kona ba jovem riku ida nebe hakarak sai perfeito<BR/>maibe laran susar atu husik hela ninia “comfort life” (rikusoin), ita bele<BR/>identifica ita nia an ho nia. Dala ruma ita hakarak perfeição maibe ne´e<BR/>impossível se ita la hakarak husik hela ita nia comfort zone. Ita nia<BR/>comfort zone mak ita nia sasan oan sira nebe halo ita nia fuan belit<BR/>metin los ba ne´e. Se ita hakarak iha mudança entaun ita tenki<BR/>hamamuk ita nia an husi buat hirak ne´e ba moris nebe diak liu. Natal<BR/>atu tama dadaun ona, mai ita haka´as-an nudar ema sarani lao rai hodi<BR/>buka mudança iha ita nia atitude ho mentalidade (hanoin) atu bele<BR/>simu kosok Jesus nudar ita nia modelo e moda laran mamar ho domin<BR/>nian.<BR/>Culturalmente e teologicamente, ita hotu hetan convite atu considera<BR/>attitude ho visão primordial iha mudança ida-idak. Ita devia ser<BR/>cautelosos liu iha ita nia hakat/passo ida-idak iha ita nia moris. Dala<BR/>barak namdoras kaer la metin, maibe buka haka´as-an tulun malu hodi<BR/>kaer metin nune´e bele alcança ba mudança autentica iha ita nia moris<BR/>rasik no ita nia rain. Ita precisa sai conservativo mos, se lae ita bele lakon<BR/>ita nia identidade cultural no fiar. Ita labele sai revolucionários no mos<BR/>reaccionários maibe evolucionários iha contexto cultural e religioso.<BR/>Ne´e katak hakat ida (um passo) ba oin hakiduk fali hakat rohan (meio<BR/>passo) atu bele avalia fali…<BR/>Nudar reflexão ikus nian: imagem Cristo nian oinsa no saída mak ita<BR/>Timor oan, nudar povo ida ou comunidade católica 97% husi total<BR/>população, bele hatudu ba mundo? Ita nia sasin fiar nian mak ida<BR/>nebe? Saída mak hau nia contribuição pessoal ba mudança verdadeira<BR/>iha hau nia rain?<BR/>&&&&&&<BR/>KSOLOK NATAL 2007 NIAN HO TINAN FOUN 2008<BR/>BELUN<BR/>P. Câncio<BR/>13<BR/>Auto Biografia<BR/>Nome: Rev. Padre José Cáncio da Costa Gomes, SDB<BR/>Natural de: Freguesia de Bucoli, Distrito de Baucau, Timor Leste<BR/>Percurso Académico:<BR/>a). Ensino Primário - SDK Bucoli (1980-1985):<BR/>b). Ensino Pré-Secundário - SMP Seminário Fatumaca (1985-1988):<BR/>c). Ensino Secundário - SMA Seminário Fatumaca (1988-1991);<BR/>d). Ano Propedeútico/ Noviciado no Seminário de Fatumaca (1991-1992);<BR/>Ensino Superior:<BR/>e). Ensino Superior - Sekolah Tinggi Filsafat Driyarkara Jakarta (1992-1995);<BR/>f). Estágio iha Venilale kaer Seminário (1995-1996);<BR/>g). Lospalos kaer Orfanato (1996- 1997);<BR/>h). Baucau hanorin SMUK (1997-1998);<BR/>Ordenado Padre:<BR/>i). Teologia: Dom Bosco Center of Studies Paranque, Manila (1998-2002);<BR/>j). Ordenado Padre em Manila - Filipinas (29 de Junho 2002);<BR/>k). Regressou definitivamente para Timor e foi Director Pedagógico iha ESSA Baucau,<BR/>ao mesmo tempo, Pároco assistente na Sé/Catedral Sto. António Baucau (2002-2004);<BR/>l). Esteve alguns meses em Fuiloro-Lospalos (Fazer formação na Escola Agrícola);<BR/>m). Um ano e meio em Laga (2004-2006)<BR/>n). Dili Comoro (2006-2007),<BR/>Residência Actual:<BR/>l) Residência actual é Portugal, está a fazer acompanhamento às crianças no lar e<BR/>pastoral nas Paróquias em Mirandela, Diocese de Bragança.<BR/>Convidado ATC:<BR/>Fórum de Discussão:<BR/>“CULTURE CHANGE AND TREND IN THE PERSPECTIVE OF FAITH”<BR/>(tendências e mudanças culturais) e uma breve reflexão sobre Natal e ano novo<BR/>Reflexão Natal e Ano Novo:<BR/>Coimbra, 14 de Dezembro de 2007Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-60799476847597399682008-12-01T19:57:00.000-08:002008-12-01T19:57:00.000-08:00Tansa mak korupsaun buras iha Timor-Leste?los duni...Tansa mak korupsaun buras iha Timor-Leste?<BR/>los duni katak ema sira tur iha kadeira agora ne'e ema mesak moral laiha, sira uluk portuges to'o indonesia nia tempu sira ou sira nia aman sira mesak naukten deit ne'be laiha duvida. <BR/>sai pergunta boot ba ita hotu mak ne'e: tansa mak ONG sira be uluk FRETILIN ukun buat hotu ladiak ne'e agora toba dukur hotu ona?? karik laos sira be tur iha governu ka parlamentu deit mak korup maibe sira ONG mos?? se lae tansa nonok?? hare buat hotu at liu uluk FRETILIN ukun. <BR/>To'o klak ne'ebe maka iha SAHE nia okos mos lahalo buat ida!!! imi hamutuk hotu ho ema nauk ten sira ne'e!!<BR/><BR/>komprimentus husi <BR/><BR/><BR/>Lau SepuAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-59725263824445603712008-11-27T18:56:00.000-08:002008-11-27T18:56:00.000-08:00Iha nafatin problema ho testu - Scribd la rekoñese...Iha nafatin problema ho testu - Scribd la rekoñese tipografia, ema la bele lee buat ida. Iha PDF, la iha problema ida ne'e.Ken Westmorelandhttps://www.blogger.com/profile/16973075822926565205noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-730501231951856242008-11-24T22:04:00.000-08:002008-11-24T22:04:00.000-08:00damai sejahtera untuk Timor-Leste?di tahun 2002 ke...damai sejahtera untuk Timor-Leste?<BR/>di tahun 2002 ketika saya membaca PND Timor-Leste saya langusng memberikan salam ini kepada semua orang di RDTL tercinta. saya semakin yakin sampai dengan tahun 2005 RDTL sudah mempunyai tabungan negara yang melimpah, dampak rakyat kecil mulai mersakan dan dengan harapan yg semakin kuat bahwa salam salam ini benar-2 akan tercapai. baru saja memberikan sedikit kebahagian kepada rakyat dengan pendidikan dan kesehatan gratis yang membawa harapan dan kepercayaan yang semakin kuat terhaap sebuah kelompok yang berkuasa pada saat itu. namun fenomena ini membuat kelomopk lain menjadi lebih semangat lagi menyengsarakan rakyat Timor-Leste. dengan demikian segala cara pun dihalalkan untuk menghianati konstitusi dan rakyatnya yang kemudian melahirkan sebuah seoang anak nakal yg kemudian samae memberi nama krisis LS-LM. <BR/>setelah semuanya itu terjadi, dalam perjalanan saya ke ke suku daisoli dan menemukan beberapa teman saya dan sepeti biasanya saya memberikan salam saya yaitu:DAMAI SEJAHTERA untuk kawan-semua!!!!<BR/>tidak seperti biasanya mereka membalas salam saya dengat semangat yang sama, tetapi mereka malah memberikan kulia kepada saya: mereka mejelaskan: teman ku, salam ini sudah tidak layak lagi bagi kami, karena kami disini tidak seperti dulu lagi, semuanya telah hancur. walaupun demikian teman, jangan kuatir, bukan SALAM DAMAI SEJAHTERA TETAPI HANYA SALAM DAMAI DARI KAMI, karena walaupun tidak sejahtera lagi tetapi yang penting kami masih DAMAI.<BR/>teman2 ku di forum ini, <BR/>selanjut saya kemabali ke Dili, untuk memberikan salam saya kepda para pemimpin kita, hal yang sama lakukan yaitu dengan menyampaikan SALAM DAMAI SEJAHTERA nain ulun sira!!!!<BR/>sepertinya mereka kompak dengan teman2 saya di daisoli, hanya saja ada perbedaan yang membuat saya sulit berpikir,... karena mereka membalas salam saya seperti ini, ia terima kasih, salam hangat juga, tetapi HANYA SALAM SEJAHTERA, ketika saya masih bingun, para nain ulun lansung menyambung, ia hanya itu, karena memang kami disini SEJAHTERA TETAPI TIDAK DAMAI!!!!!<BR/><BR/>teman2 diforum ini, tulisan ini cukup panjang tetapi hanya intinya yang saya tiliskan disini, harapan saya semoaga menjadi refleksi bagi kita, =======<BR/>dan selanjut=====LEBIH KITA MEMBELA RAKYAT KITA DARI MEMBELA XANANA, MARI, LASAMA, LU-OLO, CARASCALAO, DLL====<BR/><BR/>DESKULPA BA SIRA NE'EBE LAHATENE LIAN INDONESIA<BR/><BR/>DARI<BR/>SAMARAIAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-45302894828718084982008-11-23T10:23:00.000-08:002008-11-23T10:23:00.000-08:00laos nonoi..xanana sai PM tamba, nia iha plano nar...laos nonoi..xanana sai PM tamba, nia iha plano naruk ba ida nee desde 2005:<BR/><BR/>1. Nia mak aktor intelectual Peticionario sira nian. Nia mak fai soldados sira nebe moris iha loromonu para halo petisaun hasoru Estado, ironicamente Estado nebe nia rasik mak nailulun. Maibe nia hakarak lolos nee laos Presidente, nia hakarak mak Primeiro Ministro. Atu Alkansa ida nee mak nia hatene katak tenki cria dunik scenario naruk ida atu lori Timor Ba anarkia atu nunee nia bele sae ba PM.<BR/><BR/>2.Nia mak fahe povo timor leste ba Loromonu no Lorosae ho ninian discurso nebe hatoo iha TVTL no loron tuir mai hafoin ninian discurso divisionismo nee ema oho malu kedas no tragedia continua sunu uma iha Dili laran mos mosu hodi cria mos vitimas no refugiados. Buat sira nee hotu se mak halo? Xanana Gusmao. Tmba sa? Tamba la satisfeito ho nia poder hanesan presidente no hakarak harahun governo Fretilin nebe povo hili democraticamente atu nunee nia bele sai Primeiro Ministro! <BR/><BR/>3. Nia hare katak Peticionario sira precisa mos ema oficial ida entre sira, entaun nia instrumentaliza Major Alfredo Reinado atu mos halo desersaun husi Forca Armada para nunee nia planu ba golpe ka kria krise boot 2006 nia bele too no mosu lalais.<BR/><BR/>4. Nia mak fo apoio ba Peticionario atu halo demontrasaun tun mai Dili para sobu, baku, oho, duni ema sai husi bairos no uma sira, sunu palacio do governo no mos Xanana mak fo ordem ba Paulo Martins hodi prevene PNTL atu interven iha laran atu tau ordem no Lei. Tamba sa? tamba Xanana Cs hakarak dunik atu Dili monu iha anarkia no governo Fretilin bele monu ho fakar ran no mate barak. Planu sira nee halao dunik husi ema sira nebe halao Xanana nia ordem. Tamba nia ambisaun ba poder hanesan Primeiro Ministro!!<BR/><BR/>5. Nunee nia halo dunik governo Fretilin sai "fraku". Maibe governo Fretilin sai fraku tamba lakohi hare povo mate tan, Fretilin lakohi hare tan aman tanis lakon oan, inan tanis lakon oan, oan tanis lakon aman no inan. Tamba Fretilin comprende ida nee mak halo Fretilin mos hatun an atu bele evita tan oho malu entre ema maun alin timor oan sira. Nunee aceita atu tun husi poder governativo atu fo golpista no divisionista sira ukun to ohin loron ho sira nia klibur oho dor, naokten, sunu uma dor, kanten ba osan povo nia, no kan fakar ran sira husi AMP!!!!<BR/><BR/>No ikus tamba Xanana Cs usa major Alfredo ba sira nia intresse hotu ona, entaun atu prevene Alfredo Reinado nebe comesa mos loke ibun hodi fakar Xanana nia foer entaun nia Xanana hamutuk ho ema sira iha MUNJ nebe maioria bekas ema RENETIL ligado ba PD bosok Alfredo ba Ramos Horta nia uma no too ikus sira rasik mak tau oknum balu iha FDTL hodi oho tiha Alfredo. NUnee Alfredo labele loke ibun atu fakar sai xananista nia foer sira iha crise 2006!! Tmba sira la consege mos oho Ramos Horta entaun atu halo povo labele desconfia ba Xanana no AMP entaun sira monta lalais drama bosokten ida dehan em asalta mos Xanana. Licikkk!!<BR/><BR/>Loron se to povo maubere sei hamrik dala ida tan ho la usa violencia atu hatun naokten sira nee husi poder politico atu lori fila fali democracia lolos, paz no moris diak ba ita rai doben Timor Leste!!Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-83237338002188201812008-11-20T04:20:00.000-08:002008-11-20T04:20:00.000-08:00Mario Carrascalao ne'e esperansa ida ke ikus liu b...Mario Carrascalao ne'e esperansa ida ke ikus liu ba ema AMP atu bele foti sira nia ulun. Karik nia la biban tulun sira mak AMP sei tama la-laiss ba raikuak i fretilin mak sei sa"e fali.<BR/>Loriku MetanAnonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-44708514886035804862008-11-17T05:48:00.000-08:002008-11-17T05:48:00.000-08:00xanana sai PM iha TL tan ministru/a FRETILIN mak f...xanana sai PM iha TL tan ministru/a FRETILIN mak fraku, nebe povu tomak fo fiar ba nia maibe kaer ukun hariku nia an deit ho ninia kolega sira deit. liliu ministru/a sira mesak fraku deit, arogansia lahatene kaer ema.iha tempu elisaun ministru/a sira nia fatin nein ida manan, ne moral laiha, simu osan lahare povu hanoin mak kadeira deit imi fraku duni, agora mos membru CCF mesak fraku deit lahatene servisu koalia mak barak. <BR/><BR/>--------husik!!!! xanana ukun ba --------FRETILIN hakarak ukun fali keta haloan, arogan. tur hein to'o 2012------ hakarak ukun fali hare ba sabdu-domingu ba foho hasoru malu ho povu maubere--------rona sira, aprende husi sira, halo program tuir sira nesesidade-------laos tur mak hotu2 stilus matenek.Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-67313099719134143682008-11-17T03:13:00.000-08:002008-11-17T03:13:00.000-08:00Hau konkorda ho kolega nain 2 nia komentario iha l...Hau konkorda ho kolega nain 2 nia komentario iha leten duke butamak 1 koalia hanesan nia mak abut ba AMP..kuitadu Lalika hare ba pasado, hare deit ba oin Timor ne'e atu sai oinsa karik ita tane bebeik Xanana hanesan Maromak ka Liurai boot ida..Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-69623643737851542312008-11-16T02:31:00.000-08:002008-11-16T02:31:00.000-08:00Hello, I like the blog.It is beautiful.Sorry not w...Hello, I like the blog.<BR/>It is beautiful.<BR/>Sorry not write more, but my English is bad writing. <BR/>A hug from PortugalAnastácio Soberbohttps://www.blogger.com/profile/03099926625640131953noreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-89567265600055194122008-11-15T12:05:00.000-08:002008-11-15T12:05:00.000-08:00hahahaha...(hadia tena) Lakeru (maun redaktor nee ...hahahaha...(hadia tena) Lakeru (maun redaktor nee laos tolok, vulgar, rasista ka divisionista, nee khan bolu modo ka aifuan naran lakeru deit) Lakeru nain tolu iha forum haksesuk nee kala halao hela klandestina hodi infiltra ba blog anti AMP sira ho sira nia propaganda atu defende sira nia sua exelencia, lider mais amado glorioso mui heroi o maior Pai do ceu o mais intelegente o segundo Deus no Mundo, Maromak Aileu nia oan Unico DR.Prof.Eng Xanana Banana Jose Alxandre GusMao MSc.MGlp*.Mdv*MCrs <BR/> <BR/>Ulun fatuk fundamentalista no extrimista AMP nian nee kala halai sala hotu ona tamba lor-loron mak hatene fo gloria eterno ba sira nia sua exelencia lider mais amado glorioso mui heroi o maior Pai do Ceu no Mundo Filho unico de Maromak Aileu Moris Husi aman Maromak Aileu nia Kadunan DR.Prof.Eng Xanana Banana JOse Alexandre GusMao..hahahha..<BR/><BR/>Tamba nee mak halo sira merasa tersingung quando ema critica sira nian sua exelencia, lider mais amado glorioso mui heroi o maior Pai do ceu o mais intelegente de Timor o segundo Deus no Mundo Maromak Aileu nia oan Unico Maromak rasik nia ilas DR.Prof.Eng Xanana Banana Jose Alxandre GusMao MSc.MGlp*.Mdv*MCrs* ((((((:<BR/><BR/>Nb= Master of Golpista, Master of Divisionista of Timor to Lorosae and Loromonu, Master of 2006 Crisis...hahahahaha..<BR/><BR/>Gloria eterno e Vivas ba sua exelencia, lider mais amado glorioso mui heroi o maior Pai do ceu o mais intelegente de Timor o segundo Deus no Mundo Maromak Aileu nia oan Unico Moris Nanis kedas husi Aman Maromak Aileu nia Kadunan murak DR.Prof.Eng Deus Xanana Banana Lakeru Kanko Kaikoli Jose Alxandre GusMao MSc.MGlp*.Mdv*MCrs !!!!!!<BR/><BR/>Lakeru AMP NO SIRA NIA KAKOAK SIRA HATAN: VIVAAAAAAASSSSSS!!!!!Anonymousnoreply@blogger.comtag:blogger.com,1999:blog-2055696719494406714.post-47632305233541436382008-11-13T00:29:00.000-08:002008-11-13T00:29:00.000-08:00untuk membasmi tindak korupsi, maka jalan satu-sat...untuk membasmi tindak korupsi, maka jalan satu-satunya adalah membantai para otak2 koruptor.<BR/><BR/>ok.........salam buat KLA'AK.<BR/><BR/>Hasta la Victoria Siempre.Anonymousnoreply@blogger.com