Download Edisaun tomak iha ne'e (1.3MB)
HALIRI
AMP, KKN ho MCC
Foin daudauk, bainhira asesór governu AMP nian, ekonomista Timor-oan, Dr. João Mariano Saldanha fila hosi Estadus Unidus, nia aviza: se Timor-Leste hakarak hetan fundu hosi MCC (Millennium Challenge Corporation), Timor-Leste tenke hadi’a ninia performance iha kampu governasaun oioin. Se leitór sira la hatene saida maka MCC, ida ne’e hanesan prezente – osan dolar juta atus resin – hosi nasaun Estadus Unidus ba nasaun kiak sira ne’ebé maka halo governasaun di’ak.
Kampu governasaun ida Timor-Leste tenke hadi’a maka kontrole ba korrupsaun. Timor-Leste nia performance iha kampu ida ne’e terrivel (aat tebetebes), katak iha korrupsaun maka’as iha governu. Timor-Leste hetan pontuasaun 43% de’it ba tinan 2008, ne’e duni MCC tau marka mean, katak nega tiha prezente boot ne’e ba ita-nia nasaun. Dr. João Mariano hatudu kedan liman ba governu anteriór nu’udár responsavel ba marka mean ne’e. Nia dehan dadus ne’ebé MCC foti atu halo sira nia rapór mai hosi governasaun FRETILIN.
FRETILIN la simu. Deputadu Estanislau da Silva hatán kedan katak Dr. João Mariano ko’alia sala. Hanu’usá maka iha 2006 Timor-Leste hetan pontuasaun 89% iha kontrole ba korrupsaun, iha 2008 pontuasaun ne’e sai fali 43%? Hetok, iha 2006 FRETILIN lakon tiha ona kontrole ba governu maske Timor-Leste atu hetan ona prezente MCC ne’e. Iha 2007 AMP maka iha podér. Dun bá dun mai, 2008 ne’e difisil ba ita-nia rain hetan prezente boot ne’e, tansá? Karik ita-nia governante sira nia hahalok sai indikadór ruma, ita bele kompriende tansá.
Iha Maiu tinan ne’e, Primeiru Ministru Xanana Gusmão rasik fó kontratu single source ida, kusta US$14,4 jutas atu sosa foos, ba Germano da Silva, vise-prezidente partidu CNRT, ne’ebé Xanana lidera, no mós Xanana-nia belun boot. Karik ita la koñese sé mak Germano da Silva, uluk nu’udár chefe gabinete ba Xanana enkuantu nia sei prezidente da repúblika, Germanno korupsi osan besik US$30.000 – osan hosi Gabinete Prezidente destinadu ba veteranu sira. Enkuantu Timor-Leste hein prezente hosi MCC, maun-boot Xanana fó prezente ba ninia belun sira. Kuitadu ba ita-nia emprezáriu sira, ne’ebé haka’as an mate-mean atu hetan netik proyek ruma. Eskándalu!
Maibé ita tenke justu iha ita-nia tratamentu ba Xanana relasiona ho eskándalu ida ne’e. Primeiru Ministru Xanana aten-brani nafatin hanesan gerilleiru di’ak ida hodi admite lalais katak nia sala. Prosesu ne’ebé nia uza hodi fó kontratu ba ninia belun-boot la’ós prosesu ne’ebé di’ak, nia dehan. Biasa tiha de’it. Ida ne’e karakterístika ida maun-boot Xanana sempre hatudu. Iha 2007 Xanana mós husu deskulpa kona-ba US$30.000 ne’ebé Germano korupsi iha gabinete prezidente nian. Nia dehan osan ninia belun Germano korupsi ne’e nia entrega fali ona. Umildade uitoan, matabeen uitoan, husu deskulpa, dehan “ha’u sala”, povu kontente ona. A vida continua.
Ne’e ba povu Maubere karik. Infelizmente MCC sei la monu ba fitas sira hanesan ne’e. Ó atu fó fali osan $14.4 jutas ne’e ka, ó-nia matabeen bele turu hanesan mota ka, ó bele hakru’uk to’o rai hodi rei MCC nia ain-okos ka, ó bele halo sá de’it, KKN, KKN duni. Fatuk ho ai, lalehan ho rai, ita hotu-hotu, hatene katak KKN ne’e buat ida atu hariku no habokur ema ida, rua nian ho kusta povu tomak nian. Laiha ema ida maka hakarak servisu to’o mate atu ida seluk mak goza fali. Ita hotu-hotu fó-kontribuisaun atu harii nasaun ida, ne’ebé serve ita hotu-hotu nia interese. Se uluk, poeta asua’in Francisco Borja da Costa dehan kolonialista sira susu ita-nia rai-bokur ho ita-nia isin-bokur, ohin-loron ita-nia maun-boot sira maka susu fali ita-nia rai-bokur ho ita-nia isin-bokur. Ho sira nia maioria parlamentár, sira sistematiza tiha korrupsaun iha Estadu. Sosa Grand Piano ba malu, sosa karreta luxu ba malu, asina xeke ba malu, fó servisu ho saláriu boot ba malu, proyek mós single source hotu. Ita dehan loloos de’it. MCC nia prezente ne’e atu ajuda povu hetan moris di’ak, la’ós atu hariku no habokur governante ho ninia kroni sira. Timor-Leste hetan prezente MCC ba 2008? La hetan boy!
Maibé ba governu AMP, la hetan prezente MCC mós la buat ida. Fundo Petrolífero prezente ida boot liu fali prezente MCC dala sanulu – atu fó ba malu, klaru! Tinan fiskál ne’e de’it Xanana ho AMP sei dada besik billaun ida (US$1.000.000.000,00) hosi Fundo Petrolíferu – 14 jutas mak bá ona Germano da Silva. Se tinan-tinan Xanana dada mínimu billaun ida, tinan tolu tan mak Timor-oan sei bá tane liman ba rikasu ho milionáriu sira. Maske nune’e ita tenke justu nafatin. Pelumenus Timor-oan ida ka rua sai netik milionáriu hanesan milionáriu sira hosi Jakarta, Harare, Pnompenh ho Rangoon. Ita sei bele tane liman ba sira hodi husu ezmola no Dr. João Mariano Saldanha bele descansa em pás iha Dili tanba nia la presiza bá-mai tan Estadus Unidus atu konsulta tan ho MCC.
.gif)
