Haliri
Politika Salva-an
Esplikasaun Prezidente Ramos Horta nian, hafoin fila husi rai li’ur, kona ba prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu, halo ema barak, liu-liu politiku sira loke ibun. Ba sira nebe iha pozisaun ukun bele haksolok basa liman. Ba sira nebe iha pozisaun opozisaun, esplikasaun Prezidente da Republika nian ne’e, halu sira basa hirus-matan.
Ema barak hare Prezidente Horta liu husi media sira rekoynese katak molok atu ba tasi-balun, nia asina kedas Orsamentu Rektifikativu nudár sinal politika katak Orsamentu Rektifikativu ne’e hetan aprovasaun husi xefe estado.
Desizaun Prezidente nian atu promulga ka la promulga Orsamentu Rektifikativu ka legislasaun seluk, ne’e direitu prerogativu prezidente nian. Direitu nebe konstituisaun haraik ba xefe estado.
Kestaun nebe mak halo prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu ne’e sai polemik mak deklarasaun Prezidente Horta nian liu husi televizaun governu nian, TVTL, katak nia sei la promulga Orsamentu Rektifikativu ne’e bainhira Tribunal Rekursu seidauk fo nia avaliasaun konstitusionalidade.
Oras ne’e ita hotu hatene katak, deklarasaun Prezidente Horta nian hafoin fila husi tasi-balu kontradiz ho mensajem prezidente nian iha TVTL molok nia atu ba tasibalun.
Hahalok ka liafuan nebe “kontradiz”, signifika katak hahalok ho liafuan ne’e la tuir ka kontrariu fali ho sa ida mak ita ko’alia ka ita halo uluk. Iha TVTL, prezidente Horta deklara katak sei la promulga molok Tribunal Rekursu fo avaliasaun, maibe realidade nia asina tiha ona.
Pergunta husi publiku mak ne’e: tan sa Prezidente Horta tenke halo deklarasaun politika nebe tuir mai nia rasik sei la halo tuir, iha TVTL? Tan atu buka naran ka tan ta’uk? Maibe tan Prezidente Republika ne’e Dr. Ramos Horta, razaun rua ne’e la iha fatin no baze. Mundo tomak hatene se mak Ramos Horta. Ema tomak mos hatene katak nia foin rekupera husi atentadu 11 Fevereiru 2008.
Maibe, iha politika, prosesu buka oin no buka salva-an nunka para ho popularidade nebe ema ida iha no hetan iha espasu no tempu nebe determinadu. Katak, bainhira ema ida sei iha interese politiku kona ba buat ida ka buat ruma, esforsu atu buka-oin no buka popularidade politika sei kontinua. Meio politika komun nebe ulun boot sira uza atu buka oin hodi hametin sira nia popularidade mak hamosu “kontradisaun” iha situasaun nebe la kontraditoriu no halo konfuzaun ba buat nebe la konfuzu.
Politika nebe Prezidente Horta halo hale’o prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu foin dadaun ne’e, politika atu salva-an, maski relasiona ho Orsamentu nebe ema barak konsidera atu salva povu. Maski politika ne’e la edukativu, maibe tan iha politika laran, politika ne’e aseitavel. Baibain ema dehan “politika aseita polítika hotu-hotu.”
Politika Prezidente Horta nian la eduka ema ida tuir hanoin nebe pozitivu. Ho polítika ne’e, Prezidente Horta salva de’it nia an husi forsa politika boot 2 nebe influensia politika Timor nian. Forsa politika 2 ne’e mak Xanana ho Fretilin. Iha politika nebe Prezidente Horta halo kona ba prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu, Horta hatudu momos katak nia seidauk iha “aten-barani” politika atu hola desizaun nebe kontra vontade politika Xanana nian.
Tan ne’e, dala ruma Prezidente Horta propozitadamente (dengan sengaja, edit.) kria duni drama politika ne’e ho sentido dikotomu (dikotomis, edit.). Ida, publikamente liu husi TVTL nia hakarak hatudu ba publik katak nia iha aten barani atu kestiona governu AMP (Xanana) nia programa. Buat nebe politikamente fo laran ksolok ba politiku opozisaun sira. Parte seluk, iha tempu la hanesan, pessoalmente no la liu husi TVTL, nia expresa nia kbiit laek atu kontra Xanana, buat nebe halo opozisaun sira mos laran la dun hakmatek.
Atu los ka sala drama politika sira nebe ulun boot sira halo ona no sei halo tan, edukasaun politika nebe ita hetan husi politika ulun boot sira mak ne’e: Iha politika, karisma ho popularidade bele reduz ema ida nia pekadu politika. Karisma ho popularidade fo mos kompetensia ba ema atu politikamente no propozitadamente (dengan sengaja, edit.) halo sala. Iha politika, pozisaun aas mos bele reduz ita nia sala. Tan ne’e, la sala ema barak nunka kolen atu buka sai boot.
Ema ida la bandu ulun boot sira atu halo politika hodi salva sira nia an ka salva sira nia relasaun di’ak. Maibe, ita mos hakarak insiste ba sira atu hanorin povu ne’e atu oin sa liberta sira nia an husi obskurantismu, liu-liu liberta povu husi ta’uk. Tan povu aten barani sei la hamoris ema ta’uk ten ka tanis ten.
Politika Salva-an
Esplikasaun Prezidente Ramos Horta nian, hafoin fila husi rai li’ur, kona ba prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu, halo ema barak, liu-liu politiku sira loke ibun. Ba sira nebe iha pozisaun ukun bele haksolok basa liman. Ba sira nebe iha pozisaun opozisaun, esplikasaun Prezidente da Republika nian ne’e, halu sira basa hirus-matan.
Ema barak hare Prezidente Horta liu husi media sira rekoynese katak molok atu ba tasi-balun, nia asina kedas Orsamentu Rektifikativu nudár sinal politika katak Orsamentu Rektifikativu ne’e hetan aprovasaun husi xefe estado.
Desizaun Prezidente nian atu promulga ka la promulga Orsamentu Rektifikativu ka legislasaun seluk, ne’e direitu prerogativu prezidente nian. Direitu nebe konstituisaun haraik ba xefe estado.
Kestaun nebe mak halo prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu ne’e sai polemik mak deklarasaun Prezidente Horta nian liu husi televizaun governu nian, TVTL, katak nia sei la promulga Orsamentu Rektifikativu ne’e bainhira Tribunal Rekursu seidauk fo nia avaliasaun konstitusionalidade.
Oras ne’e ita hotu hatene katak, deklarasaun Prezidente Horta nian hafoin fila husi tasi-balu kontradiz ho mensajem prezidente nian iha TVTL molok nia atu ba tasibalun.
Hahalok ka liafuan nebe “kontradiz”, signifika katak hahalok ho liafuan ne’e la tuir ka kontrariu fali ho sa ida mak ita ko’alia ka ita halo uluk. Iha TVTL, prezidente Horta deklara katak sei la promulga molok Tribunal Rekursu fo avaliasaun, maibe realidade nia asina tiha ona.
Pergunta husi publiku mak ne’e: tan sa Prezidente Horta tenke halo deklarasaun politika nebe tuir mai nia rasik sei la halo tuir, iha TVTL? Tan atu buka naran ka tan ta’uk? Maibe tan Prezidente Republika ne’e Dr. Ramos Horta, razaun rua ne’e la iha fatin no baze. Mundo tomak hatene se mak Ramos Horta. Ema tomak mos hatene katak nia foin rekupera husi atentadu 11 Fevereiru 2008.
Maibe, iha politika, prosesu buka oin no buka salva-an nunka para ho popularidade nebe ema ida iha no hetan iha espasu no tempu nebe determinadu. Katak, bainhira ema ida sei iha interese politiku kona ba buat ida ka buat ruma, esforsu atu buka-oin no buka popularidade politika sei kontinua. Meio politika komun nebe ulun boot sira uza atu buka oin hodi hametin sira nia popularidade mak hamosu “kontradisaun” iha situasaun nebe la kontraditoriu no halo konfuzaun ba buat nebe la konfuzu.
Politika nebe Prezidente Horta halo hale’o prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu foin dadaun ne’e, politika atu salva-an, maski relasiona ho Orsamentu nebe ema barak konsidera atu salva povu. Maski politika ne’e la edukativu, maibe tan iha politika laran, politika ne’e aseitavel. Baibain ema dehan “politika aseita polítika hotu-hotu.”
Politika Prezidente Horta nian la eduka ema ida tuir hanoin nebe pozitivu. Ho polítika ne’e, Prezidente Horta salva de’it nia an husi forsa politika boot 2 nebe influensia politika Timor nian. Forsa politika 2 ne’e mak Xanana ho Fretilin. Iha politika nebe Prezidente Horta halo kona ba prosesu promulgasaun Orsamentu Rektifikativu, Horta hatudu momos katak nia seidauk iha “aten-barani” politika atu hola desizaun nebe kontra vontade politika Xanana nian.
Tan ne’e, dala ruma Prezidente Horta propozitadamente (dengan sengaja, edit.) kria duni drama politika ne’e ho sentido dikotomu (dikotomis, edit.). Ida, publikamente liu husi TVTL nia hakarak hatudu ba publik katak nia iha aten barani atu kestiona governu AMP (Xanana) nia programa. Buat nebe politikamente fo laran ksolok ba politiku opozisaun sira. Parte seluk, iha tempu la hanesan, pessoalmente no la liu husi TVTL, nia expresa nia kbiit laek atu kontra Xanana, buat nebe halo opozisaun sira mos laran la dun hakmatek.
Atu los ka sala drama politika sira nebe ulun boot sira halo ona no sei halo tan, edukasaun politika nebe ita hetan husi politika ulun boot sira mak ne’e: Iha politika, karisma ho popularidade bele reduz ema ida nia pekadu politika. Karisma ho popularidade fo mos kompetensia ba ema atu politikamente no propozitadamente (dengan sengaja, edit.) halo sala. Iha politika, pozisaun aas mos bele reduz ita nia sala. Tan ne’e, la sala ema barak nunka kolen atu buka sai boot.
Ema ida la bandu ulun boot sira atu halo politika hodi salva sira nia an ka salva sira nia relasaun di’ak. Maibe, ita mos hakarak insiste ba sira atu hanorin povu ne’e atu oin sa liberta sira nia an husi obskurantismu, liu-liu liberta povu husi ta’uk. Tan povu aten barani sei la hamoris ema ta’uk ten ka tanis ten.
.gif)
