Kla'ak Semanál Edisaun 38, 12 Dezembru 2008
HALIRI
Atu Simu La Hanesan Atu Fó
Semana kotuk, no semana ne’e jornalista hotu hahú buka informasaun tan kona-ba orsamentu retifikativu. Membru sosiedade sivil, hanoin hikas, istoria orsamentu retifikativu atu repete fali? La’e, istória orsamentu retifikativu tuir lolós labele repete fali tan, tuir loloos istória desizaun Tribunal Rekursu kona ba fundu estabilizasaun ekonómiku, sei la’o, istória seidauk hotu tan to’o daudaun ita hotu sei hein rezultado konkretu husi desizaun ‘mak-kontratu-la-renova’ Ivo Rosa.
Osan ne’ebé tuir desizaun Tribunal Recurso labele uza, hala’o ba ne’ebé? Iha ró besi ne’ebé hein iha tasi ka iha ema balun nia bolsu ho okos laek? Ami beik la hatene, ami beik, ne’ebé espekulator ekonomiku hanehan sei hein rezultadu konkretu? Osan ba ne’ebé?
“Ba ne’ebé nonoi? Ba ne’ebé nonoi? La’o tuir destinu lemo, lemo rai.” Loos duni orsamentu orsamentu ba 2009 liu fali osan ne’ebé tuir lei Governu bele hasa’e husi Fundo Petrolífero. Governu, hatene ne’e, maibé tan sá mak governu barani atu halo ida ne’e dalan ida tan? Karik sira konfia ba substitu juíz Ivo Rosa nian karik, fiar, hamulak ba. Sira rasik hatete katak sira prontu atu la’o tuir sira nia hakarak mezmu katak sira nia hakarak kontra lei, kontra konstituisaun no kontra vontade popular. Ida ne’e mak demokrasia? Direitu ba makukun atu viola ukun? Direitu ba makukun atu fó nakukun ba povu?
Hola karreta foun tan, halo uma tradisional iha Comoro (ne’ebé nia folin liu rihun atus rua). Hola buat barak, maibé hola ema nia fiar katak sira kapasidade iha, ida ne’e mak sira labele hola.
Parlamentu Nasional, Uma fukun ita nia, nia fukun tohar, no uma sai fali mamar, sadere tuir makukun nia hakarak. Parlamentu Nasional, hola parte iha show ida ne’ebé ida bolu bosokrasia fatin ida ne’ebé ema halimar no koko atu bosok ita katak ita moris iha demokrasia nia laran.
Tinan ne’e Parlamentu Nasional hakilar, hakilar, meiu-ambiente labele halo Sentral eletriku mina todan, Prezidente Republika dehan katak sira hotu beik, tanba tuir nia hanoin ema ne’ebé kontra governu nia planu matenek laek. Molok Orsamentu Jeral do Estadu ba 2009 tama, nia viola ona rejimentu parlamentu, ne’ebé dehan katak Orsamentu jeral do Estadu tenke tama iha fulan Novembru.
Loron 26 Novembru, molok Governu hato’o dokumentu orsamentu ba Parlamentu Nasional Prezidente defende kedas governu ne’ebé nia hili atu ukun ema barak ne’ebé la hili governu ne’e atu ukun sira.
Se mak tauk povu? Se mak tauk Tribunal? Se mak tauk? Nem maromak sira tauk! Balun hatais batina hodi hada’et horas politika intriga sobu hanoin, sobu fiar, sobu konfiansa povu ba organizasaun murak hanesan uma kreda. Balun tara tersu no prega tadak husi kreda seluk iha ninia faru gala, iha rai ne’e makukun hotu aten barani ka irresponsavel?
Se mak hatene loloos? Maromak iha lalehan deit, ami beik iha rai buka naroman deit ami nia matan la belik, ami nia matan moris.
Povu fó salan ba makukun daudaun, makukun daudaun fó sala ba makukun uluk, makukun uluk dehan katak uluk osan la iha, makukun daudaun hateten katak osan la to’o, Hera-metinaro! Se mak lós?
Atu simu, la hanesan atu hetan. Atu hetan ita tenke buka, bainhira ita simu ita haluha fali atu buka, matenek, moris foun, kbiit hodi hadi’a moris rasik. Bainhira ita haluha atu buka, ita nia matan sai belik, ita nia neon dependente ba sistema ne’ebé hakarak ita atu beik no sira atu ukun. Politika fahe no fó, la hanorin, habeik.
Harii infraestrutura fizika, haluha haburas infraestrutura umana. Buat besi no simentu ita harii, buat hakarak no la kohe ita haburas ho edukasaun, ho polítika ne’ebé distribui rikusoin hanesan ba povu tomak Timor-Leste.
Subsidiu atu hasa’e folin, depresiasaun kapasidade iha makukun nia laran. Povu nia karteira mamuk, makukun hatún tiha vidru husi imi nia karreta luxu, loke tilun no rona la’e lian ne’e: grroh.... grroh , ema mukit ne’ebé ko’alia la hatene nonok, maibé nia kabun labele nonok, rona kabun lian: grroh.... grroh nia knanoik la’e, knanoik kabun mamuk, labele sa’e muzika ba imi atu dansa no sama tan sira nia nesesidade.
Obrigadu wain.
.gif)
