Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

24 March 2009

Kla'ak Semanál Edisaun 43 (24 Marsu 2009)


HALIRI
Dr. Longuinhos Monteiro nia fatin la’ós PNTL
Nomeasaun Dr. Longuinhos Monteiro ba xefia PNTL foin daudauk halo ema barak maka preokupa. Husi polítiku sira iha Parlamento Nacionál, to’o lideransa sosiedade sivíl nian no mós povu baibain, expressa preokupasaun ida hanesan katak Dr. Longuinhos Monteiro la prienxe kritéria importante barak atu kaer kargu ida ne’e. Até husi kotuk, dirijente PNTL nian hanesan sub-inspetór barak maka la simu nomeasaun Dr. Longuinhos Monteiro nian ho razaun oioin. Ita la presiza hakfodak ho reasaun ida ne’e karik ita kompriende no ita iha koñesimentu uitoan kona-ba Dr. Longuinhos Monteiro nia pasadu – profisionál no mós pesoál.

Primeiru, Dr. Longuinhos Monteiro la’ós membru PNTL, nia ema sivíl. Lei ho regulamentu ne’ebé regula rejime promosaun iha PNTL laran la fó fatin ba ema sivíl atu asume kargu ida ne’e. Sé maka bele asume kargu ne’e tenke mai duni husi organizasaun ne’e nia laran, nia tenkesér polísia duni. Se ita haree didi’ak, espíritu lei ne’e razoavel. Iha sistema promosaun ne’ebé di’ak, hanesan lei ne’e nia objetivu, membru polísia hotu-hotu iha oportunidade atu loron ida asume kargu aas liu iha PNTL. Maibé ho nomeasaun Dr. Longuinhos Monteiro nian, governu loke ona presedénsia ida atu taka dalan ba membru PNTL sira seluk ne’ebé iha aspirasaun atu loron ida sa’e husi diviza ba diviza. Membru PNTL ne’ebé maka iha poténsia no mós aspirasaun atu asume kargu ida ne’e sei la realiza sira nia hakarak tanba ikus mai polítiku na’in sira mak sei deside. Ne’e duni ita bele kompriende tansá mak sub-inspetór barak la konkorda ho interferénsia husi polítiku na’in sira hodi hili fali ema sivíl ida atu lidera sira, hodi nune’e taka fali dalan ba sira atu avansa mós sira nia kareira.

Tuir fali mai Dr. Longuinhos Monteiro la prienxe kritéria hanesan sidadaun ne’ebé respeita no hakru’uk ba lei. Bainhira kaer knaar hanesan Prokuradór Jerál, Dr. Longuinhos Monteiro envolve fali iha kazu eskandalozu (moe boot) ida: iha alegasaun sériu katak Dr. Longuinhos Monteiro halo ameasa ba ema no mós uza ninia pozisaun atu obriga ema fó osan ba nia. Kazu ne’e hetan atensaun husi ema barak no mós fó-sai iha mídia massa hanesan TVTL ho mídia sira seluk, nasionál no mós internasionál.

Iha loron ida iha tinan 2003, Dr. Longuinhos Monteiro hamutuk ho ninia maluk na’in haat (inklui Sr. Estaquio Guterres, Sr. Benevides Correia Barros ho membru PNTL na’in rua) bá ameasa Sr. Francisco Lui, alias Akuileong, hodi fó osan ba sira na’in lima. Iha Sr. Francisco Lui nia alegasaun nia dehan katak nia entrega osan 279 juta Rupiah (ekivalente ho besik US$25,000). Sr. Francisco Lui mós kesar kazu ne’e ba polísia i polísia hatama keixa ne’e ba iha Ministério Público (MP). Maibé dokumentu sira ne’ebé relasiona ho kazu ne’e lakon tiha de’it iha MP hanesan mistériu, haktuir Dr. Longuinhos Monteiro, boot MP nian.

Ikus mai kazu ne’e sai mós iha jornál i Dr. Longuinhos Moteiro tenta taka Sr. Francisco Lui nia ibun hodi hatama nia ba tribunál dehan Sr. Francisco Lui halo defamasaun. Maibé Tribunál de Recurso rejeita tiha kazu ne’e dehan Dr. Longuinhos Moteiro laiha razaun atu kesar kazu ne’e nu’udár defamasaun tanba kazu ne’e bazeia ba faktu. Hetok Tribunál de Recurso mós rekoñese katak Dr. Longuinhos Monteiro involve duni iha kazu kriminál.

Iha tan kazu seluk ne’ebé sai sasin ba ninia inkapasidade atu asume kargu ida ne’e. Iha City Café iha malae ida tiru tiha empregada ida ho pistola, maibé ikus mai malae ne’e eskapa tiha prosekusaun. Empregada ne’ebé hetan tiru la hetan justisa. Hafoin iha fali kazu ida kona-ba emprezariu husi rai Xina ne’ebé hatama sasán falsu (hanesan omo Rinso). Emprezáriu ne’e hetan akuzasaun ba ninia hahalok maibé dala ida tan akuzadu ne’e konsege halai tiha husi lei. Iha mós kazu kona-ba feto sira ne’ebé servisu iha prostituisaun. Dr. Longuinhos Monteiro hanesan prokuradór la fó protesaun sufisiente ba vítima sira ne’e i kontra fali konvensaun internasionál kona-ba direitus umanus ne’ebé Timor-Leste adere bá. Ikus liu, durante tempu ne’ebé Dr. Longuinhos Monteiro prezide hanesan PGR, iha kazu rihun resin mak pendente hela iha MP no laiha rezolusaun. Kazu sira ne’e inklui kazu krize 2006 no mós atentadu hasoru Presidente José Ramos-Horta.

Em suma, Dr. Longuinhos Monteiro laiha integridade morál atu defende lei no lia-loos i nia laiha kapasidade atu maneja instituisaun ne’ebé nia kaer. Agora nia mak atu kaer fali PNTL, instituisaun ne’ebé iha autoridade atu haforsa lei no mós prevene violasaun ba lei antes violasaun ne’e mosu. Iha 2003 hanesan prokuradór Dr. Longuinhos Monteiro bá ameasa ema hodi hetan osan. Hanesan Komandante Jerál PNTL nian, saida loos mak Dr. Longuinhos Monteiro sei bele halo tan?

Se Dr. Longuinhos Monteiro ho makalah ida ho kualidade ki’ik hanesan ne’e bele sai Komandante Jerál PNTL nian, sorpreza saida tan mak governu AMP sei hato’o tan mai ita? Dra. Lucia Lobato mak sei prezide iha Komisaun Anti Korrupsaun (KAK) karik? Ita bulak hotu ona!