Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

09 February 2009

Kla'ak Semanál Edisaun 41 (9 Fevereiru 2009)


Haliri
Longuinhos Monteiro Serve atu Sai Komandante Jeral PNTL?
Longuinhos Monteiro sai nudar buah bibir publiku Timor-Leste. Longuinhos Monteiro sei husik nia kargu nudar Prokurador Jeral Republika sai fali komandante jeral PNTL iha fulan Marsu nia laran. Hanesan mos Prokurador Jeral Republika, PNTL mos sei iha relasaun ho implementasaun justisa. Setor justisa durante ne’e nudar orgaun estadu ida nebe sai kritiku liu, tamba la lao tuir lei nebe vigora tiha ona.

Tuir informasaun nebe fo sai ba publiku katak iha kazu liu 4700 nebe sei pendenti hela iha Tribunal. Kazu hirak ne’e sei pendente hela tamba mos Prokurador Jeral Republika la halao nia knaar lolos. Tuir Jose Luis de Oliveira husi Asosiasaun HAK katak Prokurador Jeral Republika iha intervensaun tidak murni iha area justisa.

Onze Fevereiru nudar kazu ida nebe sei moris buras iha memoria ita hotu nian; hanesan toos nain nebe hein udan iha bailoron, ita hotu mos hein hela rezultadu investigasaun Onze Fevereiru. Udan tun dala rua tiha ona maibe investigasaun sei Prokurador Jeral Repu-blika nia liman. Maibe udan sei tun tuir nia tempu, investigasaun iha ema nia liman tamba ema mak servisu, bele hatun rezultadu investigasaun bainhira deit ita hakarak. Maibe, liu-tiha tinan ida ona rezultadu mos laiha.

Investigasaun nebe Prokurador Jeral Lidera hodi bolu mos polisia Amerika (FBI) no Australia, rezultadu investigasaun hirak ne’e too agora publiku seidauk hetan. Autopsia nebe tuir lolos familia iha direitu atu hetan, ohin loron la hetan nia paradeiru. Rezultadu au-topsia nebe fo sai subar ba publiku liu husi Jornal Australia The Age nebe hateten katak Alfredo Reinado mate tamba ema tiru besik. Maibe hanesan tipiku Longuinhos, nia hatene nega deit katak informasaun ne’e la los, tamba hakarak kontrola informasaun. Informasaun tenki tuir nia hakarak. Maski nia hatene katak rezultadu nebe fo sai subar ne’e Xefi autopsia Muhamad Nurul Islam mak lidera.

Se tan mak halo autopsi ba Alfredo Reinado no Leopoldino nia mate? Klaru katak ema bainbain laiha kbiit atu halo autopsia, signifika katak autopsia ne dokumentu validu ida. Dala ida tan Jose Luis de Oliveira nebe durante ne’e akompaña prosesu judisiariu hateten katak Longuinhos Monteiro rasik involve iha Onze Fevereiru, se hodi kazu ne’e ba oin Longuinhos sei hasoru mos justisa.

Sei hanoin… oinsa Longuinhos Monteiro involve halo diskusaun politika relasiona ho kampaña eleisaun jerais hodi koalia telefone ho Leandro Isaac konaba Alfredo Reinado Alves nebe nia gravasaun telefonika ema fo sai iha Parlamentu Nasional? Sei hanoin mos oinsa Longuinhos Monteiro halo negosiasaun fali ho Gastão Salsinha molok atu kaer nia. Saida mak nia koalia ho Gastão Salsinha iha tempu neba? Ohin loron mos sei sai segredu hela, karik Gastão Salsinha mak loron ruma sei fo sai. Ida ne’e mak ita bolu Prokurador Jeral Republika halo intervensaun politika maibe laos atu implementa lei. Perguntas katak nia halo intervensaun politika tamba halo tuir ordem ema seluk nia, ne kestaun seluk. Kestaun mak nia Prokurador Jeral Republika nasaun RDTL nian.

Informasaun katak Alfredo Reinado mai ataka Presidenti Republika ho osan barak iha bolsu mai husi Prokurador Jeral Republika. Informasaun katak Alfredo Reinado iha osan USD miliaun 1 ida iha Banku Australia mai mos husi Prokurador Jeral Republika. Maibe, triste liu informasaun hirak ne’e Prokurador Jeral da Republika governu Australia nega katak konta bankaria ne’e la ejiste. Informasaun barak relasiona ho Onze Fevereiru nebe sai husi Presidenti Republika mai husi Prokurador Jeral Republika.

Laos governu Australia deit mak nega informasaun husi Prokurador Jeral Republika, maibe tribunal rasik mos kontra tiha ona akuzasaun nebe prokurador jeral halao ba advogadu Aqui Leon nian konaba kazu korupsaun nebe involve Prokurador Jeral Republika. Estrañu liu mak kazu korupsaun nebe akuza Prokurador Jeral Republika halo korupsaun ba osan liu juta 370 rupiah la prosesa to ohin loron. Maibe prosesa fali kazu nebe Longuinhos Monteiro foti hodi hasoru advogadu Aqui Leon nian nebe foin lalais tribunal deside invalidu. Kazu Aqui Leon hanesan mos kazu sira seluk sei arkiva deit ka pendenti hela. Se karik Prokurador Jeral Republika foun bele prosesa fali kazu hirak ne’e? Bele deit maibe knaar investigasaun sei iha fali PNTL nia liman, nebe Longuinhos Monteiro agora sai nudar komandante jeral.

Saida deit Prokurador Jeral Republika sei halo. Tuir lolos Salsinha ho nia grupu sai tiha ona husi prizaun preventiva, maibe too agora besik tinan ida ona. Los katak tuir prosesu kodiku penal Timor-Leste fo dala atu hatutan prizaun preventiva bainhira kazu ne’e kompleksu. Maibe kazu Onze Fevereiru mak kompleksu ka tamba Salsinha ho nia grupu mak lakohi tuir skenariu nebe prepara tiha ona ba sira? Iha loron 2/2 foin lalais iha enkontru Presidenti Republika no Gastão Salsinha nebe tuir Joaquina Lemos, Salsinha nia kaben hateten ba LUSA (8/2) katak enkontru ne’e husu ba Salsinha ho nia grupu atu bainhira sai husi prizaun nonok deit maibe Salsinha lakohi tamba hakarak koalia sai saida los mak akontese.

Triste liu dala barak Prokurador Jeral kahor tiha entre prosesu justisa no investigasaun. Tribunal uza fali hanesan ameasa ba Gastão Salsinha ho nia grupu tamba liutiha enkontru ho Presidenti Republika, Longuinhos hateten ba media katak kazu sei prosesu iha fulan Janeiru, maibe resposta husi ministeriu publiku mak hateten katak prokurador jeral mak seidauk prontu.

Prosesu justisa iha tribunal buat ida, Salsinha sira iha direitu atu defende an iha tribunal. Maibe la signifika katak rezultadu investigasaun sei la fo sai too desizaun tribunal. Rezultadu investigasaun tuir lolos fo sai ona. Kazu nebe kompleksu no barak mak krize nebe akontese iha 2006 maibe Komisaun Inkeritu Internasional fo sai relatoriu iha fuln Outobru 2006 ba kazu Abril no Maiu. Rekomendasaun husi komisaun inkeritu internasional mos too agora seidauk implementa. Justisa Timor-Leste sei sai diak liu bainhira PNTL nebe iha knaar atu mantein lei no ordem iha Longuinhos Monteiro nia ukun? No tamba sa nudar Prokurador Jeral Republika iha kazu barak mak la rezolve, ohin loron sai fali komandante jeral PNTL?