Haliri
Dili
Iha nebee de’it, ema ki’ik no ki’ak sira sempre sai ema boot no riku sira nia “na’an bokur” politik. Iha krizi politik, atu boot ka ki’ik, nia laran, ema kbiit laek sira nia destinu mak sai “kaidane (petisku, edit.)” ba politik sira nebee hamrook ba poder.
Ema boot no riku na’in hira mak hetan sorti-aat durante krize politik-militar 2006? Karik sira hetan sorti-aat iha “lalehan”, tanba sira barak mak iha liras atu semo. La’os semo aas, maibe semo lakon. Lalehan ida be iha lian Indonesia dehan “udara” ne’e. La’os lalehan nebee na’i padre no na’i katekista sira temi bebeik ne’e.
Ko’alia kona ba destinu ema ki’ik no ki’ak sira la’os fasil hanesan avo-feto sira uluk ti’i-kabas atu soru tais. Ema kbiit laek sira ne’e dala barak homan sira nia moris ho aten barani atu simu terus nebee todan liu no pasiensia atu hatutan moris ne’e to’o rohan nebee sira rasik lakon kbiit atu hatutan.
Karik la iha ema ruma sadik no buat ruma atu sai sasidik ba politika governu AMP nian, la kle’ur tan, ita hotu, liu-liu ita sira nebee moris no buka moris iha sidade Dili, sei fo sasin ba oin sa ema ukun-na’in sira buka atu hases ita nia maluk negosiante nebee konyesidu ho “roda 3” husi sidade laran.
Sira nia resan simples: maluk negosiante roda 3 halo sidade Dili nia furak lakon. Tan ne’e, ba ukun-na’in AMP, dalam atu lori hikas sidade Dili nia furak mai mak duni sai negosiante roda 3 husi liuron-ibun sidade Dili.
Ita la hatene los, hanoin sa ida mak mosu iha ukun-na’in sira nia kakutak bainhira hanoin atu hafurak sidade Dili. Karik sira hakarak halo Dili sai hanesan Singapura. Tan ne’e mak ita haree dadaun konstruksaun edifisiu andar 10 iha Acait (eis-Helo Mister, edit.) la’o maka’as los. Ita mos haree iha jardim Kolmera, kaleng taka haleu tiha ona. Tuir buat nebee hakerek iha plaka katak atu harii Parque Mini ka “Taman Mini.”
Ita husu boot, maski ho fiar nebe mukit tebes, katak maluk negosiante roda 3 sira sei hetan espasu iha fatin 2 ne’e. Karik ida ne’e akontese, ita barak sei konsidera buat ne’e nudar milagre.
Baibain ka normalmente, atu supermarket ka minimarket, la’os fatin nebee apropiadu ba negosiante roda 3. Mos sei susar atu sai fatin ba fa’an sasan nebe produtu local. Nune’e mos ho Parque Mini. Parke Mini sei sai fatin halimar ba ema boot no riku sira nia familia, la’os negosiante roda 3 nia familia nebe la iha meius naton atu hetan asesu ba fatin sira ne’e.
Hodi bainhira mak politiku-na’in sira halo sala hasoru ema ki’ik? Istoria la dun hakerek. Karik hakerek, ita barak la dun sani. Politiku-na’in sira so halo sala hasoru sira nia rival. Sala nebee sira halo mak bainhira lakon poder. Tan halo sala hasoru de’it sira nia rival politik, sira nunka husu deskulpa, sa tan rekoynese sira nia sala.
Bainhira ita barak nonok no haree tuir de’it sa ida mak ita nia ukun-na’in sira halo hasoru ema ki’ik no ki’ak sira, ita hotu tenke prepara-an atu simu realidade loron ida. Realidade nebe sei lori ita atu haree sidade Dili, nudar “cidade dos nobres.” La’os “cidade dos pobres.”
Se ida ne’e mak objektivu husi politika governu AMP atu hasai negosiante roda 3 husi liuron sidade Dili, entaun Dili hahu tama iha prosesu nebe sidade barak iha mundu enfrenta: gentilizasaun (gentilisation, edit.). Prosesu atu transforma sidade sai fatin ba ema riku no ema boot nian de’it.
Husu boot buat ne’e la los. Se los duni, la sala ida ita bolu politiku sira ne’e butar-ten.
Iha nebee de’it, ema ki’ik no ki’ak sira sempre sai ema boot no riku sira nia “na’an bokur” politik. Iha krizi politik, atu boot ka ki’ik, nia laran, ema kbiit laek sira nia destinu mak sai “kaidane (petisku, edit.)” ba politik sira nebee hamrook ba poder.
Ema boot no riku na’in hira mak hetan sorti-aat durante krize politik-militar 2006? Karik sira hetan sorti-aat iha “lalehan”, tanba sira barak mak iha liras atu semo. La’os semo aas, maibe semo lakon. Lalehan ida be iha lian Indonesia dehan “udara” ne’e. La’os lalehan nebee na’i padre no na’i katekista sira temi bebeik ne’e.
Ko’alia kona ba destinu ema ki’ik no ki’ak sira la’os fasil hanesan avo-feto sira uluk ti’i-kabas atu soru tais. Ema kbiit laek sira ne’e dala barak homan sira nia moris ho aten barani atu simu terus nebee todan liu no pasiensia atu hatutan moris ne’e to’o rohan nebee sira rasik lakon kbiit atu hatutan.
Karik la iha ema ruma sadik no buat ruma atu sai sasidik ba politika governu AMP nian, la kle’ur tan, ita hotu, liu-liu ita sira nebee moris no buka moris iha sidade Dili, sei fo sasin ba oin sa ema ukun-na’in sira buka atu hases ita nia maluk negosiante nebee konyesidu ho “roda 3” husi sidade laran.
Sira nia resan simples: maluk negosiante roda 3 halo sidade Dili nia furak lakon. Tan ne’e, ba ukun-na’in AMP, dalam atu lori hikas sidade Dili nia furak mai mak duni sai negosiante roda 3 husi liuron-ibun sidade Dili.
Ita la hatene los, hanoin sa ida mak mosu iha ukun-na’in sira nia kakutak bainhira hanoin atu hafurak sidade Dili. Karik sira hakarak halo Dili sai hanesan Singapura. Tan ne’e mak ita haree dadaun konstruksaun edifisiu andar 10 iha Acait (eis-Helo Mister, edit.) la’o maka’as los. Ita mos haree iha jardim Kolmera, kaleng taka haleu tiha ona. Tuir buat nebee hakerek iha plaka katak atu harii Parque Mini ka “Taman Mini.”
Ita husu boot, maski ho fiar nebe mukit tebes, katak maluk negosiante roda 3 sira sei hetan espasu iha fatin 2 ne’e. Karik ida ne’e akontese, ita barak sei konsidera buat ne’e nudar milagre.
Baibain ka normalmente, atu supermarket ka minimarket, la’os fatin nebee apropiadu ba negosiante roda 3. Mos sei susar atu sai fatin ba fa’an sasan nebe produtu local. Nune’e mos ho Parque Mini. Parke Mini sei sai fatin halimar ba ema boot no riku sira nia familia, la’os negosiante roda 3 nia familia nebe la iha meius naton atu hetan asesu ba fatin sira ne’e.
Hodi bainhira mak politiku-na’in sira halo sala hasoru ema ki’ik? Istoria la dun hakerek. Karik hakerek, ita barak la dun sani. Politiku-na’in sira so halo sala hasoru sira nia rival. Sala nebee sira halo mak bainhira lakon poder. Tan halo sala hasoru de’it sira nia rival politik, sira nunka husu deskulpa, sa tan rekoynese sira nia sala.
Bainhira ita barak nonok no haree tuir de’it sa ida mak ita nia ukun-na’in sira halo hasoru ema ki’ik no ki’ak sira, ita hotu tenke prepara-an atu simu realidade loron ida. Realidade nebe sei lori ita atu haree sidade Dili, nudar “cidade dos nobres.” La’os “cidade dos pobres.”
Se ida ne’e mak objektivu husi politika governu AMP atu hasai negosiante roda 3 husi liuron sidade Dili, entaun Dili hahu tama iha prosesu nebe sidade barak iha mundu enfrenta: gentilizasaun (gentilisation, edit.). Prosesu atu transforma sidade sai fatin ba ema riku no ema boot nian de’it.
Husu boot buat ne’e la los. Se los duni, la sala ida ita bolu politiku sira ne’e butar-ten.
.gif)
No comments:
Post a Comment