Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

13 April 2009

Kla'ak Semanál Edisaun 44 (13 Abril 2009)



HALIRI
Borja da Costa nia dadolin, ami nia inspirasaun
Sani Na’in, maun-alin sira, alin-maun sira: “see tilun mai. Ita mesak oan kiak, mesak ema kiak. Mesmesak oan kiak, mesak ema kiak. Tan sa, tan see, tanba see? Tan sa, tan see, tanba see? Tan matan ema taka, tan ema taka dalan, ema deo dalan”. Ho lia-husu ne’e husi ita nia saudozu poeta no jornalista Borja da Costa, mak kla’ak durante semana ne’e hala’o nia servisu. kla’ak sei fiar metin katak “neon atu nakloke, matan atu haree, ita sei haree, ita sei hakarak” nune’e moos jornál ne’e hala’o investigasaun makás hodi hatene see loos mak halo ita hotu kiak (ho informasaun laek), see loos mak taka ita nia matan, see loos mak deo dalan ba dezenvolvimentu iha Timor- Leste.

Semana-semana jornál ne’e hatudu evidénsia katak projetu ne’e dala ruma opsaun ida ne’ebé, tuir peskiza no entrevista kla’ak nian, la dun di’ak ba Timor- Leste. Tan sa, tan see, tanba see? mak Governu sei hakarak la’o ba ohin ho projetu olio pezadu? “Atu sei hakarak ita sei hatene”. Iha semana ne’e Kla’ak hatudu evidénsia balun ne’ebé hatete katak, karik, kompañia ne’ebé manán tender hodi kaer projetu olio pezadu, karik manán ho dokumentu falsu, no evidénsia tan katak kompañia nia osan natoon hodi hala’o obra ne’e no iha artigu seluk moos buka dala no haklaken tuir ukun Timor-Leste nian se se loos mak responsável ba neglijensia ka má administrasaun ka “não kumprimentu da lei”.

“Tan sa, tan see, tanba see?” mak Governo taka matan ba evidénsia? Hanesan Borja da Costa haklaken ba ita: ba Governu nia “Neon atu nakloke, matan atu haree” Governu tenke ser hakarak. To’o ohin loron, públiku seidauk hetan informasaun loloos kona-ba projetu ne’e. Porezemplu, iha loron 24 Outubru 2008, Governu dehan katak Governu asina kontratu hodi harii sentrál elétriku rua (2), fulan hirak liu no ita rona fali katak afinál atu harii fali tolu (3). “Tan sa, tan see, tanba see?”

To’o ohin loron públiku seidauk hetan informasaun ka kópia kontratu, to’o ohin loron Prezidénsia Repúblika seidauk hetan fotokopia ne’e, Parlamentu Nasionál seidauk hetan kópia ne’e, “Tan sa, tan see, tanba see?” Tan Xanana, tan AMP? ita sei hein hodi haree… Tan kompañia ka Pedro Lay? “Se se, se loos se?”

Bainhira batar la fulin, bainhira hare la burit, no impaktu seluk hanesan impaktu ne’ebé Organizasaun Internasionál National Toxic Network Inc. alerta ba ita katak bele mosu iha Timor-Leste tan projetu Governu ne’e, se se loos mak responsabiliza? Kay Rala Xanana Gusmão, Pedro Lay? “Tan sa, tan see, tanba see?” mak Governu taka matan ba evidénsia? Karik Governu deskonfia katak sientista sira husi rai barak no klibur sientista internasionál ne’ebé hakerek relatóriu kona-ba impaktu olia pezadu sira sala hotu, no Governu mesak nia sientista mak loos. Karik Governu hanoin katak Green Peace moos sala, karik komunidade internasionál tomak ne’ebé kritika projetu ne’e sala no Governu Timor-Leste mesak deit mak loos.

Bainhira mak Na’in ulun haraik a’an, hodi simu no rona, bainhira mak sira hahú loke neon, loke tilun, loke matan, no simu katak Na’in ulun la’ós maromak, Na’in ulun sira moos ema, no nune’e, tuir kreda katóliku: ita hotu ema, ita hotu sala na’in. Na’in ulun X, y ka z sira la’ós maromak, sira la’ós perfeitu sira hotu no ita hotu bele sala. Se mak barani simu sala? Di’ak liu simu sala, duke selu sala, tan sei iha sala balun ne’ebé ita labele sala, tan rezultadu sala makás liu no bele kona otas ba otas. Bainhira batar la fulin, bainhira hare la burit, ita sei husu se mak halo povu nia kabun la bosu, se mak halo povu nia kosar been la maran? “Se se, se loos se?”

Bainhira ita nia isin natoon hodi servisu, bainhira ita nia rai krekas, ita nia tasi sai no ita nia ikan laek; Bainhira mota maran, bee matan taka, bei’ala hirus tan ai-laran laek, ita, dala ida tan sai atan, atan tan Na’in ulun ohin loron ta’uk hakraik a’an. Uluk, no ohin loron mak kaer ukun sira sei kobarde nafatin. Ohin loron perigu ba rai lulik ne’e, inimigu ba Nasaun ne’e la kaer kilat no la mai husi liur, inimigu ne’e sei buras iha Na’in ulun nia laran, buras bainhira sira hatais fatu, bainhira hanoin katak bele halo hotu, bainhira sai bokur ho kosar been ema seluk nian. Inimigu ne’e arrogánsia, inimigu ne’e hamate umildade no halo katak Na’in ulun sira ta’uk hakraik a’an.

Se se loos mak ita boot? Bainhira ita boot nia karreta la iha, bainhira eskoltu atu halo “tiroriroriro” ho lapu dulas-dulas husi kotuk la iha? Bainhira ema atu loke dalan ba imi la iha? Sá ema mak o? Bainhira demokrasia hasa’e faru podér ne’ebé ohin loron o hatais? Serake o sei iha umildade nafatin atu sai foho, kaer badi no kuda lakeru? Karik rai sei krekas ona tan o nia hahalok, sá ida mak o ema bele halo? Sá ida mak ema ida ho laran krekas bele halo hodi halo isin bokur bokur na nafatin? 

No comments: