HALIRI
CVA: Produtu Politiku husi Politiku Sira ho Objektivu Politiku
Comissão Verdade e Amizade, CVA. Iha lian Indonesia Komisi Kebenaran dan Persahabatan, KKP. Ida ne’e mak komisaun nebe Prezidente Timor-Leste, Xanana Gusmão ho Prezidente Indonesia, Susilo Bambang Yudhoyono hari iha tinan 2004 liu ba. Objektivu husi komisaun ne’e, tuir Xanana ho SBY mak hanesan reflekte iha komisaun ne’e nia naran. Atu buka lia-los (kebenaran, edit.) hodi hametin amizade (persahabatan, edit.)
Lia los kona ba sa ida? Hanesan ita hotu rona, lia los kona ba violasaun direitos humanos nebe mosu iha Timor-Leste iha 1999 antes, durante no hafoin referendum nebe ONU organiza.
Publiku Timor-Leste ho Indonesia to’o komisaun ne’e remata nia servisu foin lalais, sei kestiona nafatin komisaun ne’e nia ezistensia no mos formatu nebe komisaun ne’e uza atu hetan lia los. Grupu solidariedade internasional konsidera komisaun ne’e nudar manobra politika husi ulun-boot nasaun 2 ne’e atu haluha tiha, tuir sira nia hakarak, akontesimentu trajiku nebe mosu iha tinan 1999. Tan, bainhira hanoin nafatin no buka ke’e nafatin militar Indonesia nia hahalok aat sira ne’e, sei estraga relasaun di’ak entre nasaun 2 ne’e.
Maski hetan kritika barak husi publiku, liu-liu husi familia vitima sira, Xanana Gusmão, nudar autor no pioneiru ba hanoin ne’e, kontinua fo argumentu katak, CVA mak opsaun nebe di’ak liu atu resolve problema violasaun direitos humanos 1999 do que ejijensia Timor-Leste nian atu hari Tribunal Internasional.
Ikus mai, tinan 4 liu tiha, CVA remata nia servisu. Karik iha lia los ruma, karik barak, ba publiku Timor-Leste, esperansa uit-oan liu, atu lia los sira ne’e lori benefisiu ba familia vitima sira. Buat nebe durante ne’e ema barak deskonfia mosu dadaun ona. Katak, CVA nia rezultadu sei aumenta tan frustrasaun ba familia vitima sira no sei hametin liu tan kultura impunidade ba perpetrador (pelaku, edit.) violasaun direitos humanos.
Hare de’it oin sa resposta imediata Prezidente Susilo Bambang Yudhoyono nian iha seremonia entrega relatoriu CVA iha Bali foin lalais. Atu husu deskulpa de’it mos todan la di’ak. Deskulpa de’it todan ona, sa tan buat nebe boot liu ‘deskulpa’ ne’e.
Ho ida ne’e, hatudu momos katak, CVA ne’e produto politiku husi politku sira ho objectivu politiku. Tanba, iha politika, ema aten-barani de’it mak hatene husu deskulpa no ema ta’uk-ten de’it mak fo perdaun bebeik. Relasiona ho CVA, ita hotu hatene se mak la hatene husu deskulpa no se mak haka’as-an atu fo perdaun bebeik.
Povu Timor-Leste, hafoin hetan poder ukun-an husi ONU iha 2002, hahu kedas obra boot ida nebe sai ezemplu ba mundo tomak. Obra boot ne’e mak Comissão de Acolhimento, Verdade e Reconciliação, CAVR. CAVR remata ho rekomendasaun importante nebe estado RDTL presiza haktuir atu lori justisa ba povu Timor-Leste.
To’o oras ne’e, ita seidauk hare, Xanana Gusmão ka Ramos Horta, bainhira sira nudar Prezidente da Republika, halo buat ruma atu implementa ka hala’o rekomendasaun husi CAVR nian. Iha Estados Unidos da América, EUA, Kongresista sira lubun ida hakerek ona karta ba Sekretaria Estado, Condoleeza Rice, atu governu EUA husu deskulpa ba povu Timor-Leste no rekonhese EUA nia envolvimentu iha invazaun Indonesia ba Timor-Leste iha 1975.
Ironis, bainhira ema seluk haka’as-an insiste sira nia governu atu haktuir rekomendasaun CAVR, ulun-boot Timor-Leste justru haka’as-an fo perdaun ba nia funu-maluk no husu sira (inimigu, edit.) atu haluha tiha sira nia hahalok aat hasoru povu Timor-Leste. Dala ruma, hahalok sira hanesan ne’e mak iha politika ita hanaran, milagre politika.
Povu Timor-Leste iha duni kbiit istorika atu hamosu milagre politika. Karik kbiit ne’e la iha, Xanana ka Ramos Horta mos la sai prezidente Timor-Leste. Sira bele sai de’it gubernur, tan Timor-Leste sei halo parte provinsia Indonesia. Maibe, CVA labele sai parte husi milagre nebe povu Timor-Leste halo. Karika rezultadu CVA sai milagre politika, ne’e milagre ba Xanana ka Ramos Horta ho ema sira nebe hanoin katak CVA dalan uniku atu lori justisa ba Timor.
Iha realidade barak nebe istoria hakerek, milagre boot no maravilha barak nebe ulun-boot sira halo no hari, sai malisan aat liu ba povu nebe sira ukun. Hein katak, CVA la’os malisan ba povu Timor-Leste, maibe sai hanesan “corrente negativo” elektisidade nian nebe sei iha mos nia papel rasik atu kontribui ba prosesu povu Timor-Leste atu hetan naroman justisa. Justisa los nian. La’os justisa nebe Xanana ho SBY hakarak. La’os justisa nebe haburas fali kultura impunidade ba violador direitos humanos sira.
CVA: Produtu Politiku husi Politiku Sira ho Objektivu Politiku
Comissão Verdade e Amizade, CVA. Iha lian Indonesia Komisi Kebenaran dan Persahabatan, KKP. Ida ne’e mak komisaun nebe Prezidente Timor-Leste, Xanana Gusmão ho Prezidente Indonesia, Susilo Bambang Yudhoyono hari iha tinan 2004 liu ba. Objektivu husi komisaun ne’e, tuir Xanana ho SBY mak hanesan reflekte iha komisaun ne’e nia naran. Atu buka lia-los (kebenaran, edit.) hodi hametin amizade (persahabatan, edit.)
Lia los kona ba sa ida? Hanesan ita hotu rona, lia los kona ba violasaun direitos humanos nebe mosu iha Timor-Leste iha 1999 antes, durante no hafoin referendum nebe ONU organiza.
Publiku Timor-Leste ho Indonesia to’o komisaun ne’e remata nia servisu foin lalais, sei kestiona nafatin komisaun ne’e nia ezistensia no mos formatu nebe komisaun ne’e uza atu hetan lia los. Grupu solidariedade internasional konsidera komisaun ne’e nudar manobra politika husi ulun-boot nasaun 2 ne’e atu haluha tiha, tuir sira nia hakarak, akontesimentu trajiku nebe mosu iha tinan 1999. Tan, bainhira hanoin nafatin no buka ke’e nafatin militar Indonesia nia hahalok aat sira ne’e, sei estraga relasaun di’ak entre nasaun 2 ne’e.
Maski hetan kritika barak husi publiku, liu-liu husi familia vitima sira, Xanana Gusmão, nudar autor no pioneiru ba hanoin ne’e, kontinua fo argumentu katak, CVA mak opsaun nebe di’ak liu atu resolve problema violasaun direitos humanos 1999 do que ejijensia Timor-Leste nian atu hari Tribunal Internasional.
Ikus mai, tinan 4 liu tiha, CVA remata nia servisu. Karik iha lia los ruma, karik barak, ba publiku Timor-Leste, esperansa uit-oan liu, atu lia los sira ne’e lori benefisiu ba familia vitima sira. Buat nebe durante ne’e ema barak deskonfia mosu dadaun ona. Katak, CVA nia rezultadu sei aumenta tan frustrasaun ba familia vitima sira no sei hametin liu tan kultura impunidade ba perpetrador (pelaku, edit.) violasaun direitos humanos.
Hare de’it oin sa resposta imediata Prezidente Susilo Bambang Yudhoyono nian iha seremonia entrega relatoriu CVA iha Bali foin lalais. Atu husu deskulpa de’it mos todan la di’ak. Deskulpa de’it todan ona, sa tan buat nebe boot liu ‘deskulpa’ ne’e.
Ho ida ne’e, hatudu momos katak, CVA ne’e produto politiku husi politku sira ho objectivu politiku. Tanba, iha politika, ema aten-barani de’it mak hatene husu deskulpa no ema ta’uk-ten de’it mak fo perdaun bebeik. Relasiona ho CVA, ita hotu hatene se mak la hatene husu deskulpa no se mak haka’as-an atu fo perdaun bebeik.
Povu Timor-Leste, hafoin hetan poder ukun-an husi ONU iha 2002, hahu kedas obra boot ida nebe sai ezemplu ba mundo tomak. Obra boot ne’e mak Comissão de Acolhimento, Verdade e Reconciliação, CAVR. CAVR remata ho rekomendasaun importante nebe estado RDTL presiza haktuir atu lori justisa ba povu Timor-Leste.
To’o oras ne’e, ita seidauk hare, Xanana Gusmão ka Ramos Horta, bainhira sira nudar Prezidente da Republika, halo buat ruma atu implementa ka hala’o rekomendasaun husi CAVR nian. Iha Estados Unidos da América, EUA, Kongresista sira lubun ida hakerek ona karta ba Sekretaria Estado, Condoleeza Rice, atu governu EUA husu deskulpa ba povu Timor-Leste no rekonhese EUA nia envolvimentu iha invazaun Indonesia ba Timor-Leste iha 1975.
Ironis, bainhira ema seluk haka’as-an insiste sira nia governu atu haktuir rekomendasaun CAVR, ulun-boot Timor-Leste justru haka’as-an fo perdaun ba nia funu-maluk no husu sira (inimigu, edit.) atu haluha tiha sira nia hahalok aat hasoru povu Timor-Leste. Dala ruma, hahalok sira hanesan ne’e mak iha politika ita hanaran, milagre politika.
Povu Timor-Leste iha duni kbiit istorika atu hamosu milagre politika. Karik kbiit ne’e la iha, Xanana ka Ramos Horta mos la sai prezidente Timor-Leste. Sira bele sai de’it gubernur, tan Timor-Leste sei halo parte provinsia Indonesia. Maibe, CVA labele sai parte husi milagre nebe povu Timor-Leste halo. Karika rezultadu CVA sai milagre politika, ne’e milagre ba Xanana ka Ramos Horta ho ema sira nebe hanoin katak CVA dalan uniku atu lori justisa ba Timor.
Iha realidade barak nebe istoria hakerek, milagre boot no maravilha barak nebe ulun-boot sira halo no hari, sai malisan aat liu ba povu nebe sira ukun. Hein katak, CVA la’os malisan ba povu Timor-Leste, maibe sai hanesan “corrente negativo” elektisidade nian nebe sei iha mos nia papel rasik atu kontribui ba prosesu povu Timor-Leste atu hetan naroman justisa. Justisa los nian. La’os justisa nebe Xanana ho SBY hakarak. La’os justisa nebe haburas fali kultura impunidade ba violador direitos humanos sira.
.gif)
No comments:
Post a Comment