Kla'ak Semanal Edisaun 16 (16 Maiu 2008)

Download Edisaun tomak iha ne'e (1MB)

Haliri
Dalan Mak Entupidu ka Ita mak Estupidu!
Iha Timor, bainhira ita hare ema fuk-mutin sira iha halo politika, ita nia liman katar fali atu kaer kabun-kidun. La’os atu koi tan katar. Mos la’os atu kaer tan moras.

Maibe, tan ta’uk ita nia oin lulik hetan bolada politika husi sira nia xutu politiku. Ita nia isin-fulun hamrik fali.Ita hare sira halo politika hanesan fali labarik sira halimar japodi. Ida subar, ida buka. Buka hetan tiha, ida ohin buka ne’e subar fali, ida be subar ne’e buka fali.

Dalaruma hahalok politika ema fuk-mutin sira ne’e halo ita mos hanoin fali oin sa labarik sira haksesuk-malu tan fofi-malu bainhira halimar paulito, kaleik ka baku doit (osan).

Foin lalais, ita hotu akompanya oinsa ita nia politiku-na’in sira – nebe fuk-mutin hotu ona – halo politika hanesan ama-ferik sira nakbabak ropa kuak. Les hena pedasuk ida husi ropa sorin hodi suku fali ku’ak iha ropa sorin. Les kalsa-ain hodi taka fali ku’ak iha kalsa-kidun.

Ita hare partido boot ASDT. Partido boot nebe lidera husi Proklamador Independensia Unilateral, Francisco Xavier do Amaral, teki-teki ameasa hakarak dadaan sai husi Aliansa Maioria Parlamentar, AMP. Fofoun ita hanoin ameasa de’it, maibe ikus mai ASDT asina duni akordu ho partido opozisaun maioritaria FRETILIN, atu hari plataforma politika ida.

Haree ba situasaun ne’e, FRETILIN mos hahu “kaer la metin.” Bisi-bisu tun-sa’e, dada-malu ba mai, hakfodak ulun-boot numeru 1 ho 2 husi partido istoriku rua ne’e nia oin hamnasa basa-liman taka ekran televizaun. Intensaun husi plataforma politika ne’e mos boot tebes – karik lakohi dehan ambisiozu. Sira hakarak hari governu grande inkluzaun. Hanoin nebe uluk, hafoin eleisaun parlamentar, FRETILIN hato’o no defende iha prezidente Horta nia oin. Ita hotu hatene katak, ikus mai governu grande inkluzaun sai “mehi” ba Mari Alkatiri ho FRETILIN no sai “lixu” ba Xanana ho nia AMP.

Iha situasaun ne’e, ita bele dehan katak, atu ASDT, FRETILIN ka AMP, politikamente, sira nia dalan “entupidu.” ASDT haree katak, iha governu AMP nia laran, ASDT la kaer pasta nebe determinante ka influente iha ezekutivu bainhira kompara ho PSD, aliadu ASDT nian iha kampanya parlamentar 2007. Sa tan, Gil Alves ho Abilio Lima sai figura kontraversial iha ASDT, Kontraversi nebe obriga Xavier do Amaral hasai sira husi partido tan ejijensia husi massa.

Molok asina akordu ho FRETILIN, Xavier do Amaral husu ba Primeiro Ministro Xanana Gusmao atu hasai Gil Alves ho Abilio Lima husi kargu nebe sira kaer hodi fati fali ema nebe ASDT rasik prepara ona.

Enfelizmente, Xanana Gusmao – hanesan baibain – halo finji la rona. Justru Xanana sei lori tan Gil Alves tuir nia ba Indonesia hodi asina akordu balun ho Indonesia. Ida ne’e, halo avo Xavier nia tensaun politika sa’e.

Bainhira Xanana sei “sibuk” hela atu husu perdaun ba Indonesia tan Presidente Horta nia deklarasaun kona ba Desi Anwar ho Metro TV, ASDT ho FRETILIN hahu halo preparativu atu asina akordu.

Rona bisi-bisu ne’e, Xanana soin-sala, fila lalais tiha mai Timor ho intensaun atu trava avo Xavier nia passo. Xanana la konegue trava Avo-Xavier nia passo atu asina akordu ho FRETILIN. Xavier haree katak nia dalan iha AMP entupidu ona. Nia fiar katak, atu hamos ku’ak iha “valeta” AMP hodi fo fatin ba ASDT, so uza FRETILIN hanesan “aisu’ak.”

Ita la hatene, se FRETILIN konsiente ho manuver katuas Xavier nian ka lae. Ita mos la dauk hatene dezenvolvimentu politiku tuir mai. Buat nebe ita hatene katak, ASDT deklara ona iha imprensa atu dada fali sira nia akordu ho FRETILIN. Avo Xavier, maski katuas ona, maibe nunka kole atu halo “saltada” politika.

Se mak hili bola? La hatene aban ka bainrua, maibe por enkuantu, FRETILIN mak tenki hili duni. AMP nia defeza politika metin tan. AMP hetan tan apoiu husi UNDERTIM. Ema fuk-mutin sira dala barak difini demokrasia ne’e tuir sira nia fuk-mutin. Ba sira, konseitu maioria ka minoria, la’os deferensa numeru votos, maibe diferensa entre fuk-lahan nebe mutin ona ho sira nebe sei metan. Bainhira sira nia fuk-mutin barak liu ona, entaun sira mak “maioria”, maski sira mesak de’it.

Atu halo sa ida tan? Nasaun ne’e, Xavier ho Xanana nian. Rai ne’e Mari ho Horta nian. Mario Carrascalao ho Gil Alves nian mos. Resto, mesak…, sa ida tan se la’os “estupidos” tan-tanan? Estupido ka entupidu? Hatan rasik ba!

Download Edisaun tomak iha ne'e (1MB)