Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

20 March 2008

Peskadores Kontra Estado de Sitio

almerio ALVAREZ

Estado de Sitio ne'ebe mak governu AMP realiza hafoin atentado 11/2 ba Prezidente da Republika, Jose Manuel Ramos Horta husi Alfredo ho ninia grupu iha Metiaut, fo impaktu wain ba komunidade sira ne'ebe mak hela iha sidade Dili. Hahu husi vendedores, peskadores, tiu-tia ai-leba sira, no maluk sira ne'ebe mak faan pulsa iha dalan-dalan, labele halao sira nia aktividade to'o kalan bo'ot ka to'o dadersan tanba estado de sitio limita tiha sira nia oras no tempu.

Domingos da Costa (49) hamutuk ho ninia oan mane nain tolu, komesa bok daudaun ona sira nia bero iha tasi ibun. Domingos prepara kail ikan no rede atu hatama ba iha sira nia bero ikan hodi tama ba iha tasi laran. Relojio iha liman komesa hatudu ona tuku 7 liu 15 kalan. Loron matan taka ona Estatua Kristu Rei. Hatudu katak kalan besik atu to'o daudaun ona. Domingos la interese, rai malirin. Iha ninia isin lolon kalsa badak ida ho faru metan kamizola malahuk tiha ona. "Oan, kuando agora mak foin atu tama ba tasi, ne'e to'o aban dader mak foin sai husi tasi laran," hateten Domingos ba kla'ak iha Segunda-feira, loraik iha tasi ibun Pantai Kelapa.

Loron baibain, wainhira governu sedauk deklara sai estado de sitio, Domingos ho ninia oan nain tolu bele tama tasi laran, husi tiha rede iha tasi laran, depois kalan fila hikas mai rai maran hodi ba uma atu toba. Maibe wainhira governu fo sai tiha deklarasaun estado de sitio, Domingos ho ninia familia tomak tauk halao aktividade nu'udar peskadores iha kalan tomak to'o dadersan. "Estado de sitio ne'e ameasas boot ba ami ema kiik sira. Nu'udar peskadores, ami labele buka ikan iha tasi laran to'o dadersan, tanba ami la iha poder atu hapara estado de sitio ne'e," dehan Domingos ba kla'ak nakonu ho laran triste.

Domingos haklaken liu tan katak wainihira governu seidauk deklara sai estado de sitio, nia ho ninia familia sira rasik tama tasi iha kalan ida, nia bele hetan osan hamutuk $ 100 to'o $ 150 (dolar atus ida to'o dolar atus ida lima nolu) hanesan ne'e. Maibe depois de Governu tau tiha estado de sitio hanesan lutu ida ba populasaun tomak, Domingos labele hetan osan to'o dolar atus ida hanesan baibain. Ho oan hamutuk ema nain hitu ne'ebe mak kuaze tuur iha ensino pre-sekundaria no sekundaria, halo Domingos tenki simu deit ona realidade ne'ebe mak nia infrenta iha ninia moris.

Realidade ne'ebe Domingos ho ninia oan sira infrenta iha sira nia moris, la'os deit ameasa boot ida ba Domingos ninia moris. Maibe Natalino Soares, Fernando Pereira, no Antonio Soares mos infrenta faktus ida ne'e iha sira nia moris. "Ami la iha komentariu konaba estado de sitio. Husu deit ba Governu, sira senti saida konaba realidade ne'ebe mak povu kiik sira infrenta iha sira nia moris," konfesa Natalino Soares (36) ba kla'ak iha tasi ibun besik Metiaut, Dili.

Natalino ema ida ne'ebe mak durante tinan rua nulu resin ona kail ikan iha tasi laran. Loron kalan tasi ba Natalino nu'udar natar ida ba nia aan rasik. "La iha ona servisu seluk ba hau. Hau hatene deit halao servisu iha mundu peskador. Servisu seluk hau labele halao tanba la iha kapasidade," konfesa Natalino, wainhira nia ho ninia familia sira dudu hela bero hodi tama iha tasi laran.

Impaktu estado de sitio, halo Natalino ho ninia familia sira labele tama tasi iha loron kalan. Maske Natalino hatene katak iha tempu kalan mak foin bele hetan ikan barak. "Maibe hau nu'udar povu kiik ida labele kontra desizaun governu, tanba hau rasik la iha kbiit atu kontra governu," hatutan Natalino ba kla'ak.

Istoria Natalino nian la hanesan ho esperensia ne'ebe mak Fernando Pereira (44) hetan durante sai nu'udar ema peskador. Nu'udar ema ne'ebe iha ona esperensia barak hodi kail ikan, kostume tama tasi iha tempu kalan la'os ona problema ba nia. "Maibe durante estado de sitio, hau tenki hakruk ba medidasa ne'ebe mak governu foti," dehan Fernando ba kla'ak iha Segunda-feira semana ne'e iha Metiaut, Dili.

Maske Natalino tenki hakruk ba desizaun governu nian konaba estado de sitio, maibe husi ninia laran rasik, Natalino rasik la gosta ho medidas estadu nian ne'e. Tanba tuir Natalino katak atu buka grupu Alfredo Reinado ho Gastão Salsinha, governu la bele impede ka impata fali aktividade povu kiik sira nian. "Laos governu mak loron kalan buka no fo hahan mai ami no mai ami nia familia sira. Atu buka osan ba hau nia oan sira, hau rasik mak tenki esforsu aan," afirma Fernando no nia husu mos ba governu atu labele hanaruk tan estado de sitio para populasaun sira bele faan sasan to'o kalan boot.

Antonio Soares (39) ne'ebe mak loron kalan sempre faan ikan iha tasi ibun Pantai Kelapa mos infrenta problema ne'ebe hanesan ho ninia maluk sira seluk. Ikan ne'ebe mak Antonio faan iha tempu loraik, dala ruma ema labele sosa hotu, tanba ema tauk atu sai iha tempu kalan. Observasaun ne'ebe mak kla'ak halao iha fatin ne'ebe mak refere katak, ema ida rua hanesan ne'e deit mak mai hola ikan iha Pantai Kelapa. "Tanba kuandu kalan to'o daudaun ona, ikan restu sira ne'ebe mak ema la sosa, hau lori ba uma hodi han deit," konfesa Antonio ba kla'ak.

Estado de sitio ninia impaktu negativu ne'e boot ba komunidade sira ne'ebe mak hela iha Dili laran. La'os deit ema ida ka ou ho grupu balun tuur iha estrada mak hetan ameasa ka tortura husi forsa seguransa. Maibe ema ruma ne'ebe mak tuur iha ninia uma mos, hetan ameasa no baku. Perguntas boot ida mak estado de sitio atu defende poder governu AMP ou estado de sitio ne'e halo sidadaun se deit bele moris iha ambiente liberdade, paz no domin nia laran? Ita la hatene.

1 comment:

Anonymous said...

Hau laos pescador, meski nune'e, loron sexta-feira, hau mos ba to'o Parlamento nasional atu rona deputado sira nu'dar povo timor nian representante koa'lia iha neba kona ba estado de Sitio ne'be Presidente interino no Governo hakarak dada naruk to'o fulan ida tan. Sira nian koalia ne'e, liu-liu sira husi bankada CNRT nian ne'e halo hau hakfodak los, tanba sira ne'e povo nian representante maibe lian sira nebe'e sira hasai ne lian bosok deit. Sira hateten katak sira hakarak povo atu moris diak, maibe wainhira sira vota, sira hateten fali "a favor ba estado de sitio". Bele estado de sitio ne'e fo'o moris diak ba povo kiak? Hau hanoin lae ida. Estado de sitio ne'e sira hari atu taka sira hahalo at nebe'e sira lakoi emar seluk hatene. Depois, hat liu tan, maka ida be sira halo substituisaun ba deputado sira nebe'e la konkorda ho sira ke hakarak estado sitio ne'e. Deputado ASDT tomak + ema balun husi PSD (hau ema pSD)hanesan Riak sira, Maria Paixao sira,Maria esposto sira, lolina sira ne'e, halo hau moe liu, tamba sira hatudu an katak sira sira ne'e bilambe no mau lambe deit, sa ida mak Sanana no Lasama hakarak maka sira halo deit. Husi PSD nian so Carascalao no Gusmaun maka sei halo hau nian laram metin uituian, tamba sira nain rua ne'e la fo apoio ba estado de sitio. Hau mos gosta UNDERTIM, nebe ida vota kontra (L-7) ida vota a favor (naran hau la hatene). Ferik oan ida be tuur iha KOTA nian fatin ne'e, deputado los ka lae? Deputado ida ne'e hanesan sinting oituan, horsida dehan a favor, horsida dehan fali neutro hela deit. PUN nain tolu neutro hotu, sira ne'e hakarak sa ida. FRETILIN nian iha deputado balun maka neutro hela deit. Dira a favor povo ka kontra povo. Ba hau lian los maka ida ne'e: se'e maka vota a favor de estado de sitio, ne'e hakribi povo nian direito; sira nebe votakontra estado de sitio ne'e maka sente duni iha sira nian fuan laran povo nian terus no halerik, tamba sira hatene katak estado de sitio ne'e atu hamate povo kik hanesan peskadores sira no seluk-seluk tan.