Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

23 April 2008

Komunidade Suai La Gosta Governu AMP

celina HANJAM
Distritu Suai, rai ida ne'ebe bokur no iha rai aas (daratan tinggi-red), maibe to'o tempu udan ho anin boot, komunidade ne'ebe maioria agrikultor no peskadores sempre hetan problema.

Semana kotuk liu ba, jornalista kla'ak halao viajen durante besik semana ida iha Suai. Maske do'ok husi kapital Dili, maibe saida mak akontese iha Dili, komunidade sira ne'ebe hela iha Distritu Kovalima mos bele hatene no rona kedas, kuandu iha akontesementu ruma.

Jornalista kla'ak koko hakbesik aan ba sira iha diskusaun ne'ebe ema lubun ida husi aldeia Camnasa, Lolowa, Nainare, Holbolu, Leogore no Raiketan. Sira halibur aan iha aldeia Holbolu hodi partisipa treinamentu sobre partisipasaun no media nebe fasilita husi NGO internasional Oxfam.

To'o tempu deskansa, ema balun dada malu ba tur iha uma mahon ida. Balu dada tabaku. Balu tur konta istoria komik. Iha grupu ne'e, katuas ida naran Apolonario koalia ho lian maka'as husu perguntas ba kla'ak: "hei alin, saida mak akontese iha Dili dau-daun ne'e." Jornalista kla'ak seidauk hatan perguntas ne'e, perguntas seluk fali hato'o husi ema ida ho naran koñesidu, Dato (xefi aldeia-red) Jacinto husi Aldeia Lohorai. Nia hatan nune'e: "Nusa mak ema boot sira iha Dili koalia deit konaba estado de sitio, maibe la koalia sobre problema ami nian iha baze hanesan ponte ne'ebe aat, menus aihan." Jacinto husu ba lideransa AMP sira iha Dili para labele koalia deit konaba estadu de stio ba interese politika AMP nian, maibe haree mos problema dezenvolvimentu ne'ebe la lao iha distritu."

Mouzinho husi aldeia Camnasa, mos husu ba governu AMP atu la bele koalia deit konaba politika. "Matenek nain sira iha parlamentu no governu dau-daun ne'e preukupa maka politika deit", tenik Mouzinho husi aldeia Camnasa ho lian sériu.

Pedro, kondutor OXFAM nian mos hatutan liu tan katak iha tempu kampaña ba eleisaun parlamentar, Xanana Gusmão promete katak kuandu nia mak kaer ukun, problema iha Timor laran sei rezolve hotu. Maibe iha realidade, Xanana Gusmão hatudu ninia inkapasidade. "Maun boot Xanana mak uluk promete iha kampaña ba elisaun dehan hau sei rezolve problema iha rai laran. Diak liu ita hein deit," konta Pedro.

Eliza de Jesus husi aldeia Nainare mos lakohi lakon fo ninia sujetaun ba governu AMP atu tun ba iha areia rurais hodi esplika kona-ba estado de sitio. "Se hanesan ne'e, sira tenki mai iha baze hodi esplika saida maka governu halo ona durante situasaun estado de sitio no sobre problema ne'ebe akontese iha Dili," dehan Eliza.

Eliza laran triste tebes, wainhira governu AMP preukupa deit ho problema politika. "Ami husu ba governu AMP Atu haree mos povu sira iha baze liliu problema menus aihan, sintina la iha, ponte barak maka aat. Ami mos susar atu ba fila liman iha merkadu Kovalima," afirma Eliza ba kla'ak.

Realidade ne'ebe jornalista kla'ak observa iha distritu Kovalima katak husi suku ida ba suku seluk, transporte ba komunidade susar tebes. "Povu sira atu mai iha suku, ponte barak mak aat. Hau hare'e ema husi Oxfam, malae UN, kareta Concern mak sempre tama diak hela deit. Maibe kareta seluk labele tama," hatutan Eliza.

Eliza hatutan liu tan katak, tuir lolos komunidade sira nia produtu ne'e bele ba faan iha merkadu Suai, maibe tanba la iha transporte, entaun produtu lokal povu sira nian sai aat no ikus mai fo ba fahi mak han," esplika Eliza ho laran triste.

Jornalista kla'ak tenta husu ba komunidade sira, konaba saida mak sira rona durante governu implementa estado de sitio. Xefi aldeia Jacinto hateten katak durante ne'e komunidade sira rona deit informasaun husi radio ne'ebe hateten katak dau-daun ne'e forsa husi operasaun konjunta "HALIBUR" buka hela Salsinha ho ninia grupu sira. Depois ami mos rona katak iha tempu estado de sitio ne'e ami labele sai husi uma iha oras 10.00 kalan to'o fali tuku 5.00 dadersan," esplika Jacinto.

Informasaun sira seluk ne'ebe mak xefi aldeia husi Lohorai ne'e rona katak estado de sitio ne'e aplika hahu husi Distrito suai to'o Distrito Ermera. "Hau haree Mario Carrascalão mak koalia maka'as los iha televisaun. Nia dehan Timor ne'e hanesan fahe ba rua fali ona," katak Jacinto ba kla'ak.

Komunidade sira iha distritu Kovalima triste liu, wainhira autoridade lokal hanesan Administrador Distritu la halo sosializasaun ba iha komunidade sira ne'ebe hela iha area rurais konaba implementasaun estado de sitio. Nomos proposta nebe ami fo ba sira sobre ami nia problema iha suku to'o agora seidauk responde husi Governu. Karik sira sei fo hela periodade ba estadu de sitio?

1 comment:

Anonymous said...

Los duni governo iha obrigasaun atu resolve povo nia problema. E povo mos tem de ser colabora no proposta oin sa bele realisa. Keta hein deit ema seluk atu resolve ita nia problema. Hau hamlaha karik hau ba buka ai han. Laos ai han mai buka hau e enche hau nia kabun! Maibe problema Timor nian laos problema kabun nian deit. Problema mentalitadade passivo. Ita luta atu trasforma mentalitade passivista nee. Wainhira los? Agora kedan ...!