Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

23 April 2008

Lori Kareta Estadu ba Interese Privadu, Governu Halo Korupsaun!

almerio ALVAREZ
Membru governu AMP balun halo korupsaun. Korupsaun ne'e la'os deit foti povu nia osan. Maibe mos lori kareta estadu nian hodi ba pasiar, hodi fali ba interese familia nian ka ba haris tasi iha loron sabadu, dominggu, no loron feriadu.

Iha loron sabadu ka dominggu, kuandu ita ba iha areia branca, Kristu Rei nian, ita haree kareta no motor barak mak paradu iha ne'eba. Kareta no motor hirak ne'e balun uza nomeru matrikula privadu, maibe kareta ka motor balun mas hakerek ho numeru matrikula governu nian.

Iha dekretu lei, hateten katak autoridade governu nian balun bele uza kareta estadu nian iha loron sabadu, dominggu, ka loron feriadu atu halao servisu estadu nian. Maibe kuandu kareta estadu nian ne'e ba para fali iha tasi ibun, hodi familia ba pasiar iha foho, ida ne'e la'os halao servisu estadu nian.

Provedor Adjunto, Dr. Amândio de Sá Benevides, ne'ebe kla'ak halao entrevista iha edifisiu Provedoria Direitus Humanus e Justisa (PDHJ), Sesta-feira 4/04 hateten katak funsionariu ka autoridade publiku ne'ebe mak uza komputadores, uma, kareta atu fasilita sira nia funsionamentu. "Maibe ita mos haree katak iha mos korpu membru governu balun ne'ebe mak uza fali kareta governu nian laos atu halao servisu estadu nian," esplika Amândio ba kla'ak iha ninia eskritoriu, Kaikoli.

Amândio hatutan liu tan katak iha mos dekretu lei ida konaba uzu veikulu estadu nian atu se mak bele uza, se mak labele uza, no se mak iha direitu atu uza. dekretu lei ne'e mos hateten katak iha autoridades balun mak lei fo autoriza ba sira atu uza kareta ho matrikula governu nian; laos deit iha tempu segunda to'o sesta-feira. Maibe sira bele uza iha loron Sabadu no Dominggu. "Hanesan Primeiru Ministru ka Ministru sira ne'e la iha lei ida hateten katak sira servisu deit iha loron Segunda to'o Sesta-feira. Maibe sira bele servisu nafatin iha tempu feriadu hanesan Sabadu no Dominggu. Lei preve ona katak, sira bele uza kareta sira ne'e iha loron Sabadu no dominggu atu halo servisu. Ne'e mak lei hateten katak Direitor sira bele uza kareta iha loron Sabadu no Dominggu atu halo servisu. Se karik sira uza la halo servisu, ne'e labele," afirma Amândio.

PDHJ komesa loke sira nia servisu iha areia boa governasaun hahu iha 2006. "Iha tempu krizi, ami komesa loke ona ami nia odan matan atu halo monitorizasaun laos deit uzu kareta. Maibe kombustives mos. Ami mos kestiona ba membru governu balun ne'ebe uza fali kareta governu nian atu tula ai ka ba para fali iha praia (tasi-red) ne'eba. Ami haruka mos karta ofisial ida ba Ministeriu Transportes no Terrestres atu identifika kareta governu nian hamutuk hira no kareta hira mak ema uza iha loron Sabadu no Dominggu. Kareta hira mak mai husi doadores sira, kareta hira mak governu sosa. Maiz infelizmente, ami la hetan dadus ne'ebe korektu," katak Amândio.

Maske nune'e, PDHJ hato'o nafatin rekomendasaun ba governu atu governu liu husi Primeiru Ministru ho Ministru sira tau matan hodi haree uzu kareta estadu nian ne'e. Ami mos identifika, ema hasai tiha numeru matrikula polisia nian, balun uza ba halao servisu privadu nian. Ida ne'e la diak," tenik nia. Konaba kazu uzu kareta estadu, PDHJ mos hato'o ona rekomendasaun ba Procuradoria Geral da Republica (PGR) atu halo investigasun klean no halo sansaun ruma ba ema sira ne'ebe mak uza kareta la tuir regras no la tuir dekretu lei ne'ebe mak iha.

Tanba ida ne'e mak importante liu mak tuir Amândio katak governu tenki barani foti medidas atual; liliu Ministru sira ou direitor jeral ka Sekretaris Permanente sira tenki tau matan atu kontrola sasan estadu nian. "Laos deit kareta, maibe telemovel, komputadores, makina filmazen nian ne'ebe dala ruma ema laos uza ba nesesidade estadu nian, maibe ba fali interese privadu. Tan ne'e mak knar PDHJ nian mak atu fiskaliza buat sira ne'e. Ami rekomenda ba governu no estadu atu tau matan no hadia buat sira ne'e," tenik nia.

Provedor Adjunto PDHJ ne'e mos klarifika liu tan katak, tuir lolos PDHJ iha programa barak hakarak atu halo monitorizasaun ba iha area boa governasaun nian, maibe iha 2008, PDHJ husu orsamentu atu aumenta orsamentu, maibe Parlamentu Nasional la aseita. "Ne'ebe ami uza nafatin osan ne'ebe mak ami hetan iha tinan kotuk liu ba. Ida ne'e hatudu katak volume servisu nian ne'e nafatin. Labele aumenta. Ami hein katak volume servisu nian ne'e bele aumenta. Aumenta para identifika diak liu boa governasaun nian, maibe labele halo buat barak tanba orsamentu limitadu," hatutan Amândio.

Iha parte seluk, deputadu husi bankada CNRT, Hugo Aderito ne'ebe kla'ak entrevista iha Segun-dafeira foin lalais ne'e iha Uma Fukun Parlamentu Nasional deklara katak se deit mak kaer servisu estadu nian, tantu direitor, Ministru, ou Primeiru Ministru, nia tenki hakruk ba lei ne'ebe mak regula tiha ona konaba maneira uzu propriedade estadu nian. "Kuandu to'o agora mak funsionariu sira sei uza nafatin kareta estadu nian iha loron sabadu, dominggu, ka loron feriadu, ida ne'e indixiplina," afirma Aderito.

Eiz Direitor diariu Timor Post ne'e mos konfesa katak husi nia parte nia mos hatene katak iha duni ema balun; hanesan direitor ka Ministru balun uza kareta estadu nian tau fali nomeru matrikula kareta privadu nian. "Hau senti buat sira hanesan ne'e labele akontese. Ministeriu Estatal bele haree mos buat sira ne'e no mos tenki halo sosializa maka'as dekretu lei konaba uzu propriedade estadu nian ne'e," hatutan nia.

Aderito haklaken liu tan katak iha autoridade governu nian balun ne'ebe hatene dekretu lei ne'e. Maibe sira rasik mak hakarak kontra duni. Konaba uzu propriedade estadu nian, Aderito Hugo sei koalia direitamente ho ministeriu ne'ebe kompetente atu bele haree oinsa implementasaun dekretu lei ne'e.

Maske nune'e, Aderito Hugo haree direitor, ministru, ka Primeiru Ministru ne'ebe uza kareta estadu nian ba halo fali aktividade ka interese privadu ne'e nu'udar hahalok korupsaun. "Kuandu ita uza ona kareta governu nian laos iha tempu servisu, ida ne'e parte ida korupsaun ona. Hau rona katak ema uza kareta no jerigen ba enxe kazolina hodi naran estadu nian, ida ne'e mos korupsaun. Tanba osan ne'ebe mak sira uza ne'e, osan ida ne'e povu nian. Ami parlamentu aprova osan, laos governu atu uza naran-naran hanesan ne'e. Ami aprova osan para governu bele servi publiku ninia interese," afirma deputadu husi bankada CNRT ne'e.

Kritika husi komunidade ne'ebe husu ba membru governu sira la bele uza kareta estadu nian iha loron sabadu no dominggu laos deit mai husi PDHJ no membru Parlamentu Nasional. Estudante husi universidade Timor Lorosa'e, Valenti Amaral, (25) husi Departementu Siensia Sosial ba kla'ak iha UNTL, Kuarta-feira foin lalais ne'e deklara membru governu balun ne'ebe mak uzu kareta ho nomeru matrikula governu nian, ne'e halo ona korupsaun ba sasan estadu nian. "Hau husu ba governu, tenki kria mekanizmu no hola medidas ba autoridade estadu nian ne'ebe mak lori kareta estadu ba interese privadu," tenik Valenti.

Valenti konfesa katak nia haree iha autoridade balun ne'ebe mak lori fali kareta estadu nian iha loron sabadu no dominggu tula nia familia ba haris tasi iha Liquisa ka iha area branca, Kristu Rei nian ne'e. "Balun falin, hau haree, sira nia oan ka sira nia familia mak hodi fali kareta estadu nian ba iha tasi ibun no pasiar," konfesa Valenti ne'ebe husu mos ba polisia atu kaer ema ne'ebe mak lori kareta estadu nian ba halao fali interese privadu.

No comments: