Grupu Haksesuk Kla'ak (Discussion Group)

Subscribe ba Kla'ak Online
Email:
Vizita grupu ne'e

08 April 2008

Opiniaun: Globalizasaun sai Ameasa ba Estadu Nasional

Antero Benedito da Silva*
Tinan hirak liu ba Dr. Geogre Aditjondro halo visita mai Timor-Leste, no hakerek artigu ida ho titulu "Timor-Leste sai husi okupasaun Indonesia, tama fali ba Kapitalismu Global." Interpretasaun nee los duni, tanba Timor-Leste ukun-an iha kedan periudu neebe globalizasaun domina debate publiku. ONU nia prezensa iha Timor husi tinan 1999 mai hamutuk kedan ho makinas kapitalismu nian. Esbosu Lei Tributaria modelu neo-liberal neebe debate dadaun iha parlamentu kria husi rekomendasaun Banku Mundial no IMF nian. Ita bele fiar katak membru parlamentu sira sei la forma iha linea hodi hateten "yes sir" ba buat hothotu iha lei nee tanba sira nia persistensia ba luta libertasaun nian.

Globalizasaun
Matenek nain sira hatoo interpretasaun oioin kona saida mak globalizasaun. William Robinson hateten katak globalizasaun konstitui buat tolu. Primeiru, kapital transnasional espesifikamente sa'e makaas iha nasaun balun no mobilizasaun kapital global aumenta no sirkula livre husi kontrola nasaun sira. Katak povu no lideres nasional sira laiha kbiit atu proteze sira nia nasaun husi invazaun kapital liur nian. Mundansa teknolojia, liu-liu revolusaun komunikasaun no informasaun, transportasaun, automatizasaun jestaun, fo posibilidade ba kapital atu too ba mobilizasaun global no hamosu dadaun espasu ekonomia global foun ida. Segundu, kapitalismu transnasional foun nee troka ona faze kapitalismu nasional hanesan sistema sosial ida. Aspeitu sabe ka importante iha nee mak globalizasaun paraleliza tiha estadu-nasaun hanesan forma primaria husi organizasaun sosial. Globalizasaun dudu ses ona estadu-nasaun hanesan dalan atu organiza kapitalismu global no formasaun klase. Estadu-Nasaun laos ona framework institusional ida iha prosesu nee atu akumula-halibur kapital, no halao dezenvolvimentu. Merkadu mak kontrola no halao dezenvolvimentu tuir lojika neo-liberal nian katak, privatizasaun no prinsipiu kompetisaun merkadu nian. Terseiru, bainhira relasaun organika no internal entre povu sira sai global duni ona, formas instituisaun estadu-nasaun oioin sei transforma no troka fali ho konfigurasaun transnasional husi vida sosial nian. Globalizasaun, iha prosesu formasaun povu nasional sira sai povu global ida 'global village.'

Matenek nain seluk, hatoo mos katak globalizasaun laos deit sobu soberania nasaun sira maibe mos elimina ekolojia mundial ne'ebé mos sai ameasa ba ezistensia humanidade. Vandana Shiva, lider movementu sosial India nian ho akademiku koñesidu ida hakerek katak globalizasaun hanesan konseitu ida " Ema tau hamutuk ho kontrola, maibe produz sistema ida neebe lakon ona kontrola,…tanba sobu estadu- nasaun sira no sobu sosiedades no prosesu ekolojika.." Globalizasaun mos sai hanesan formas foun neo-kolonialisme no imperialismu. Teoria sira nee esplora dinamika forsas ne'ebé la equilibra no hare Estadus Unidus Amerika no Europa, korporasaun internasional, industria kilat sira no media-media global mak sai forsas ne'ebé dominante no bele dita ba mundu tomak sira nia hanoin no hakarak.

Globalizasaun sobu ekonomia nasional
Globalizasaun hamosu kapital global atu hakor baliza nasaun sira ho livre sem kontrola, mobilizasaun ida nee sei dudu ses tiha ekonomia nasional. O'Brien, akademiku ida hateten, katak Rapid Finance Capital Movement, espefisikamente forti tebes, kapital finansial sira nee la kona quota permanente lokasi, neebe assosia ho kapital industria nian. Katak kapital sira nee tama ba nasaun ida sei la kona quota (Biaya) husi nasaun nee. Hetan fasilidade husi teknolojia komunikasaun foun nian, kapital finansial sei muda rapidamente ba fatin hothotu iha mundu, no sei dezafia buat barak inkluindu kapasidade estadu nasional sira atu kontrola sira nia osan (mata-Uang Nasional) rasik.

Hoogvelt hakerek katak tinan 1980s too 1990, volume transaksaun-cross border -iha forma Saham aumenta husi $120 billaun kada tinan sae-ba $1.4 trilliun kada tinan. Banku internasional sira neebe fo kreditu aumenta husi $324 billaun sae-ba $7.5 trilliun. Informasaun figurativu sira nee indika kapital finansial global ida neebe sae dramatika tebes. Bainhira transaksaun kapital finansial hakoor baliza estado nasional sira ho libre, relasaun finansial iha nasaun nee nia laran rasik aumenta no kompetisaun entre povu kiak sira ho kapitalista sira sei makaas liu tan, no obriga ema neebe kiak ona, ba nivel neebe mukit liu tan. Ekonomia nasaun sul (negara-negara selatan) sem justa inkorpora ba redi finansial internasional, bainhira movementu kapital too ona ba potensia kapital flight (osan semu husi nasaun laran ba rai seluk), osan sira nee elitos nasional nian iha nasaun sul sira. Mundu hotu sei sente impaktu Capital flight, maibe liu husi dalan ida neebe hakbit segementu sosiedade balun no tau risku ba grupu balun.

Kapitalisme global ho nia kultura konsumerisme, individualisme no kompetisaun, komesa kaptura merkadu mundial no nasaun riku sira hahu dita sira nia hakarak no hamosu rezistensia foun iha nasaun hothotu. Nasaun kapitalista sira G8 (nasaun 8) kontrola 50 pursentu votus eleisaun membru nian iha IMF no Banku Mundial no iha direitu veto iha organisasaun sira nee. Signifika sira iha meius atu aumenta tan injustisa ekonomia neebe globalizadu dadaun no instituisaun sira nee mak sai protagonistas duni. Oras nee dadaun parte husi povu mundial no 2/3 governu iha mundu nee mak hakruk ba disiplina IMF no Banku Mundial, liu husi programa formal kona estabilizasaun ekonomia ou liu husi deve osan Banku Mundial nian. Organizasaun-organizasaun transnasionais invade nasaun sul sira no hases laos deit kapital nasional maibe mos sistema governansia demokratiku nasionais sira, no buka hakiak rejime boneka forsas ditadura merkadu nian.
*) Estudante MBS iha Kooperativu no Sosial Enterprise, Universidade Kolejio Cork, Irlandia

No comments: